وَ قالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ: و گفت شخصى که ایمان آورده بود به موسى علیه السّلام، مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ: از خویشان فرعون، یعنى حزبیل و مدتى مدید بود که، یَکْتُمُ إِیمانَهُ: مى‌پوشید ایمان خود را از فرعون و تابعین او.
اصح و اشهر آنکه حزبیل پسر عموى فرعون است، و به روایتى مدت صد سال ایمان داشت و تقیه مى‌کرد «1». و او مؤمن آل فرعون است.
از حضرت صادق علیه السّلام مروى است که فرمود: التّقیّة دینى و دین آبائى و لا دین لمن لا تقیّة له و التّقیّة ترس اللّه فى ارضه لأنّ مؤمن آل فرعون لو اظهر الاسلام لقتل «2» تقیه از دین من و دین پدران من، و دین ندارد هر که او را تقیه نیست. تقیه سپر خداست در زمین او که به آن تیر مضرت و شمشیر اذیت دفع شود، زیرا مؤمن آل فرعون اگر اظهار اسلام مى‌کرد کشته مى‌شد.
ابن عباس گوید: از آل فرعون غیر از حزبیل و آسیه زن فرعون، دیگر کسى ایمان به حضرت موسى نیاورد «3».
چون حزبیل دید فرعونیان در صدد قتل حضرت موسى بر آمده‌اند از روى انکار گفت: أَ تَقْتُلُونَ رَجُلًا: آیا مى‌کشید مردى را، یعنى قصد قتل او مى‌کنید، أَنْ یَقُولَ رَبِّیَ اللَّهُ: براى اینکه مى‌گوید پروردگار من خداى به حق است نه غیر او، وَ قَدْ جاءَکُمْ بِالْبَیِّناتِ: و حال آنکه آورده است شما را به معجزات روشن و هویدا، مِنْ رَبِّکُمْ: از جانب پروردگار شما که دلالتى تمام دارد بر صدق قول او مانند قلب عصا به مار، و ید بیضا و غیر آن، و با این همه براهین ظاهره، اصلا امر او تأملى و تفکرى نمى‌نمائید.
تبصره:
این کلام مصرح است بر انکار عظیم و تبکیت شدید، چه مآل معنى آنکه: آیا مرتکب فعل شنیع که قتل محرم مى‌شوید و حال آنکه اقدام شما نیست مگر براى کلمه حقه او که «ربى اللّه» است بلکه او صدق دعوى خود اکتفا به بینه واحده نمى‌کند بلکه بینات متعدده مى‌آورد از جانب ذاتى که پروردگار شماست.
بعد از آن احتجاج را منقسم فرماید که: وَ إِنْ یَکُ کاذِباً: و اگر باشد دروغگو، فَعَلَیْهِ کَذِبُهُ: پس بر او است وبال دروغ او و نکال عقوبت آن که قتل باشد، وَ إِنْ یَکُ صادِقاً: و اگر باشد راستگو پس لااقل، یُصِبْکُمْ بَعْضُ الَّذِی یَعِدُکُمْ: برسد شما را بعض آنچه شما را از آن وعید نماید، یعنى اگر بالفرض همه آن به شما نرسد پس به دو شبهه بعض آن بشما رسد. این کلام مبالغه بر تحذیر و اظهار انصاف و عدم تعصب و اتیان به قولى که اقرب است به تسلیم ایشان، و لذا کذب او را بر صدق مقدم داشته. خلاصه کلام آنکه او شما را به هلاکت دنیا و عقوبت عقبى تهدید مى‌نماید پس اگر صادق باشد در این امر، لااقل هلاکت دنیا که بعض از آنست به شما رسد.
آنگاه بر سبیل تعریض گفت: إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی: بدرستى که خدا راه راست ننماید، یعنى توفیق به راه صواب بوسیله بینات و معجزات، مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذَّابٌ: کسى را که از حد گذشته و به نهایت طغیان رسیده دروغگو در دعوى خدائى بلکه در بادیه ضلالت فرو مى‌گذارد، زیرا بسوء اختیار از راه حق اعراض و به کفر و ضلالت منهمک «1» شدند. یا آنکه بر سبیل فرض اگر حضرت موسى متجاوز از حد باشد در دعوى نبوت به کذب، خدا او را راه راست نخواهد نمود و او را هلاک خواهد ساخت، پس احتیاج به قتل او نباشد. ممکن است این کلام حق تعالى باشد به جهت تنبیه امت پیغمبر فرماید.
تذکره:
گزارش مؤمن آل فرعون و بیان نصایح او هر آینه سرمشقى است براى
امت پیغمبر و ارشادى است به آنکه شخص متدین خیر خواه را لازم باشد براى اتمام حجت و نجات جماعت از پند و نصیحت مضایقه نکند و آنچه تواند سعى و کوشش خود را نموده که شاید کلام حق تأثیر یابد، لذا در اولین مقام نصیحت ابلاغ نماید و انکار مراد و مقصد آنها را در اقدام به قتل حضرت موسى علیه السّلام تذکر دهد.
[ نظرات / امتیازها ] وَ قالَ رَجُلٌ مُؤمِن‌ٌ مِن آلِ فِرعَون‌َ یَکتُم‌ُ إِیمانَهُ أَ تَقتُلُون‌َ رَجُلاً أَن یَقُولَ رَبِّیَ اللّه‌ُ وَ قَد جاءَکُم بِالبَیِّنات‌ِ مِن رَبِّکُم وَ إِن یَکُ کاذِباً فَعَلَیه‌ِ کَذِبُهُ وَ إِن یَکُ صادِقاً یُصِبکُم بَعض‌ُ الَّذِی یَعِدُکُم إِنَّ اللّه‌َ لا یَهدِی مَن هُوَ مُسرِف‌ٌ کَذّاب‌ٌ «28»
و گفت رجلی که مؤمن بود از آل فرعون کتمان میکرد ایمان خود را آیا میکشید کسی را که میگوید پروردگار من اللّه است و آمده است شما را با معجزات بینه واضحه از جانب پروردگار شما و اگر میباشد دروغگو همان کذب آن بر ضررش و بعقوبتش میرساند و اگر میباشد راستگو اصابة میکند شما را بعض آنچه بشما وعده میدهد از عذاب- محقّقا خداوند هدایت نمیکند کسی را که اسراف در طغیان و معاصی داشته باشد و بسیار دروغگو باشد.
وَ قالَ رَجُلٌ مُؤمِن‌ٌ مِن آلِ فِرعَون‌َ مؤمن آل فرعون از اوّل عمر ایمان کامل داشت و گفتند نامش حزقیل بود و در بعض اخبار داریم که از زمان نوح بود و إبن بابویه از حضرت رسول (ص) روایت کرده که فرمود
«الصدیقون ثلاثة حبیب النّجّار مؤمن آل یاسین و حزقیل مؤمن آل فرعون و علی بن ابی طالب و هو افضلهم»
و در بعض اخبار است که همین مؤمن آل فرعون بود که خبر داد بموسی که إِنَّ المَلَأَ یَأتَمِرُون‌َ بِک‌َ لِیَقتُلُوک‌َ فَاخرُج إِنِّی لَک‌َ مِن‌َ النّاصِحِین‌َ- قصص آیه 19- و گفتند پسر عموی فرعون بود و ولی عهد او بود.
یَکتُم‌ُ إِیمانَهُ در خبر داریم ششصد سال کتمان ایمان میکرد تا موقعی که حضرت موسی مبعوث شد و با اینکه معجزات باهرات جرئت پیدا کرد و قوّه قلب و بعض امور را اظهار کرد که در آیات بعد میآید و در اخبار داریم که تقیّه واجب است حتّی میفرماید
«التقیّة دینی و دین آبائی»
و میفرماید
«من لا تقیّة له لا دین له»
و استشهاد فرموده بهمین آیه شریفه.
أَ تَقتُلُون‌َ رَجُلًا أَن یَقُولَ رَبِّیَ اللّه‌ُ که خالق آسمان و زمین است زیرا مسلما فرعون قدرت بر خلق یک مورچه نداشت.
وَ قَد جاءَکُم بِالبَیِّنات‌ِ مِن رَبِّکُم دعوی بی دلیل نمیکند اینکه معجزات باهرات محیر العقول مثل عصا و ید و بیضاء از او ظاهر میشود.
وَ إِن یَکُ کاذِباً فَعَلَیه‌ِ کَذِبُهُ بر فرض بقول شما که دروغ میگوید همان دروغش و افتراء علی اللّه برای عقوبتش کافیست ولی شما که یقین بکذب او ندارید شاید راستگو باشد.
وَ إِن یَکُ صادِقاً یُصِبکُم بَعض‌ُ الَّذِی یَعِدُکُم و بحکم عقل رفع ضرر محتمل بلکه مظنون بلکه مقطوع واجب است باید خودداری کنید.
إِنَّ اللّه‌َ لا یَهدِی مَن هُوَ مُسرِف‌ٌ کَذّاب‌ٌ محتمل است بلکه بعید نیست که اینکه جمله کلام مؤمن آل فرعون نباشد بلکه جمله مستقلّه خدا میفرماید و مسرف اسراف در طغیان و معاصی و ظلم و فساد است باندازه‌ای که قلب سیاه شود و از قابلیت هدایت بیفتد و کذاب کذب بر خدا و رسول که اعظم اقسام کذب است.
[ نظرات / امتیازها ]