تاریخ نگارش : پانزدهم بهمن 1390

آثار گفتن " بسم الله الرحمن الرحیم
حاجیه تقی زاده فانید

در تفسیر امام حسن عسکری(علیه‌السلام) در ثواب شروع وضو با بسم الله آمده است: “و ان قال فی اول وضوئه بسم الله الرحمن الرحیم طهرت اعضاؤه کل‌ها من الذنوب ؛ و اگر گفت بسم الله در آغاز وضویش، باعث پاک شدن همه اعضا از گناهان می‌شود. ”‌‌
 کلید واژه : بسم الله الرحمن الرحیم

در روایات اسلامی به قدری به این آیه از قرآن مجید اهمیت داده شده است که آن را هم‌ردیف «اسم اعظم الهی» معرفی کرده‌اند. امام علی بن موسی‌الرضا(علیه‌السلام) می‌فرماید: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ أَقْرَبُ إِلَی اسْمِ اللَّهِ الْأَعْظَمِ مِنْ نَاظِرِ الْعَیْنِ إِلَی بیاض‌ها؛ بسم الله الرحمن الرحیم، به اسم اعظم خدا نزدیک‌تر از سیاهی چشم است،به سفیدی آن.»

آنچه از میان روایات امامان معصوم: درباره اهمّیت «بسم الله الرحمن الرحیم» به دست می‌آید عبارت است از: 1. امامان معصوم: هیچ کاری را بدون گفتن این جمله آغاز نمی‌کردند.2. سفارش می‌کردند غذا را با این جمله آغاز و اگر چند غذا تناول می‌کنید برای هر کدام جدگانه «بسم الله» بگویید و چنانچه فراموش کردید، جمله «بِسمِ الله عَلی اَوَّلِهِ وَ آخِرِهِ» را بر زبان جاری کنید. این مطلب، به اهمیت فوق‌العاده شروع غذا با نام خداوند اشاره می‌کند.3 بلند گفتن و آشکار کردن «بسم الله الرحمن الرحیم»، بسیار سفارش شده است. امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: «حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ أَنَّهُ قَالَ التَّقِیَّه دِینِی وَ دِینُ آبَائِی فِی کُلِّ شَیْ ءٍ إِلَّا فِی تَحْرِیمِ الْمُسْکِرِ وَ خَلْعِ الْخُفَّیْنِ عِنْدَ الْوُضُوءِ وَ الْجَهْرِ به بسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ؛ پدرم از پدرانش روایت کرده است که علی بن ابی‌طالب فرمود: تقیه در هر چیز، دین من و دین پدران من است؛ جز در تحریم مست‌کننده و در کندن کفش، [برای مسح] هنگام وضو و در بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم.»


آثار گفتن " بسم الله "

1- در وضو

در تفسیر امام حسن عسکری(علیه‌السلام) در ثواب شروع وضو با بسم الله آمده است: “و ان قال فی اول وضوئه بسم الله الرحمن الرحیم طهرت اعضاؤه کل‌ها من الذنوب؛1 و اگر گفت بسم الله در آغاز وضویش، باعث پاک شدن همه اعضا از گناهان می‌شود. ”‌
امام صادق(علیه السلام) درباره تأثیر “بسم الله ”‌‌ می‌فرماید: الا اعلمک کلمات اذا وقعت فی ورطه او بلیه فقل بسم الله الرحمن الرحیم لاحول و لاقوه الا بالله العلی العظیم فان الله یصرف بها عنک ما یشاء من انواع البلاء؛7 آیا برای زمان نابودی و هلاکت، کلماتی به تو بیاموزم؟ پس بگو: “بسم الله الرحمن الرحیم لاحول و لاقوه الا بالله العلی العظیم “، که خداوند به سبب آن، هر نوع بلایی را که بخواهد از تو دفع می‌کند

رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به فردی که درباره ثواب وضو سؤال داشت، فرمود: “فاعلم انک اذا ضربت یدک فی الماء و قلت بسم الله الرحمن الرحیم تناثرت الذنوب التی اکتسبتها یداک فاذا غسلت وجهک تناثرت الذنوب التی اکتسبتها عیناک بنظرهما و فوک بلفظه فاذا غسلت ذراعیک تناثرت الذنوب عن یمینک و شمالک فاذا مسحت راسک و قدمیک تناثرت الذنوب التی مشیت الی‌ها علی قدمیک فهذا لک فی وضوئک؛2 بدان! چون دستت در آب بری و “بسم الله الرحمن الرحیم ”‌ بگویی، گناهانی که دست‌هایت انجام داده فرو می‌ریزد و چون چهره خویش را بشویی، گناهانی که چشم‌هایت با نگاه کردنشان انجام داده‌اند از بین می‌رود، همچنین گناهان دهانت که تلفظ کرده زدوده می‌شود و وقتی دو دست خود را از آرنج بشویی، گناهان، از دست راست و چپت فرو می‌ریزد و چون بر سر و پشت پاهای خود مسح کشی، گناهانی از بین می‌رود که قدم‌هایت به سوی آن‌ها گام برداشته‌اند. پس این، پاداش وضوی تو است. ”‌

حضرت علی(علیه السلام) می‌فرماید: “ان من توضا فذکر اسم الله طهر جمیع جسده و کان الوضوء الی الوضوء کفاره لما بینهما من الذنوب و من لم یسم لم یطهر من جسده الا ما اصابه الماء؛3 هر کس وضو بگیرد و نام خدا را ذکر کند (بسم الله الرحمن الرحیم بگوید) تمام بدنش پاک می‌شود و این وضو تا وضو [بعد]، خود کفاره گناهان میان دو وضو است و هر کس بسم الله نگوید، فقط اندام‌هایی که آب به آن‌ها رسید پاک می‌شود. ”

‌2- تعلیم به کودکان

پیامبر خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: “انه اذا قال المعلم للصبی قل بسم الله الرحمن الرحیم فقال الصبی بسم الله الرحمن الرحیم کتب الله براءه للصبی و براءه لابویه و براءه للمعلم؛4هرگاه معلم به کودک بگوید: بگو: “بسم الله الرحمن الرحیم “، پس کودک بگوید: “بسم الله الرحمن الرحیم “، خداوند برای این کودک و پدر و مادر او و این معلم، برائت [از آتش] خواهد نوشت. ”‌

3. هنگام افطار

امام کاظم(علیه السلام) از پدرانش نقل می‌فرماید:“ان لکل صائم عند فطوره دعوه مستجابه فاذا کان اول لقمه فقل بسم الله [اللهم] یا واسع المغفره اغفرلی قال و فی روایه اخری بسم الله الرحمن الرحیم یا واسع المغفره اغفرلی فانه من قالها عند افطاره غفرله.5 همانا برای هر شخص روزه دار، هنگام افطارش، دعای مستجابی است. پس هنگام لقمه نخست، بگو: “بسم الله یا واسع المغفره اغفرلی ”‌ و در روایت دیگر است (که بگو:) “بسم الله الرحمن الرحیم یا واسع المغفره اغفرلی. ”‌ پس کسی که هنگام افطارش، این کلمات را بگوید، آمرزیده خواهد شد. ”‌
دعا

4. هنگام دعا

رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: “لایرد دعاء اوله بسم الله الرحمن الرحیم؛6 دعای آغاز شده با بسم الله الرحمن الرحیم رد نمی‌شود. ”‌

5. هنگام گرفتاری

امام صادق(علیه السلام) درباره تأثیر “بسم الله ”‌ می‌فرماید: “الا اعلمک کلمات اذا وقعت فی ورطه او بلیه فقل بسم الله الرحمن الرحیم لاحول و لاقوه الا بالله العلی العظیم فان الله یصرف بها عنک ما یشاء من انواع البلاء؛7 آیا برای زمان نابودی و هلاکت، کلماتی به تو بیاموزم؟ پس بگو: “بسم الله الرحمن الرحیم لاحول و لاقوه الا بالله العلی العظیم “، که خداوند به سبب آن، هر نوع بلایی را که بخواهد از تو دفع می‌کند. ”‌
امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: اذا اتی احدکم اهله فلیذکرالله فان من لم یذکرالله عندالجماع و کان منه ولد کان ذلک شرک شیطان و یعرف ذلک بحبنا و بغضنا؛10 هر یک از شما چون با همسرش خلوت کند، خداوند را یاد کند (بسم الله الرحمن الرحیم بگوید)؛ زیرا هرکس هنگام نزدیکی، نام خدا را نبرد و فرزندی به وجود آورد شیطان در آن دخالت کرده باشد و این مطلب، با دوستی و دشمنی با ما مشخص می‌شود

6. اثر “بسم الله ”‌ در دفع بلا

امام کاظم(علیه السلام) به مفضل بن عمر فرمود: “یا مفضل احتجب من الناس کلهم به بسم الله الرحمن الرحیم و بقل هوالله احد اقراها عن یمینک و شمالک و من بین یدیک و من خلفک و من تحتک و من فوقک و اذا دخلت علی سلطان جائر حین تنظر الیه فاقراها ثلاث مرات واعقد بیدک الیسری ثم لاتفارقها حتی تخرج من عنده؛8 ای مفضل! با “بسم الله الرحمن الرحیم و با قل هوالله احد “، خود را از تمام مردم بپوشان. آن را سمت راست و چپ و مقابل و پشت سر و پایین و بالای خودت بخوان و هرگاه بر حاکم ظالمی وارد شدی و نگاهت به او که افتاد، آن را سه مرتبه بخوان و دست چپ خود را گره بزن، سپس آن را باز نکن تا از نزدش خارج شوی. ”‌

7. هنگام خروج از منزل

امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید: “من خرج من بیته فقال بسم الله الرحمن الرحیم قال له الملکان هدیت و اذا قال لاحول و لاقوه الا بالله العلی العظیم قالا له وقیت و اذا قال توکلت علی الله قالا له کفیت فیقول الشیطان کیف اصنع به من هدی و وقی و کفی؛9 هرکس که از خانه‌اش خارج شود و “بسم الله الرحمن الرحیم ”‌ بگوید، دو فرشته به او می‌گویند: هدایت شدی و هرگاه بگوید: “لاحول و لا قوه الابالله العلی العظیم “، به او می‌گویند: نگاه داشته شدی و هرگاه بگوید: “توکلت علی الله “، به او می‌گویند کفایت شدی. [در اینجا] شیطان می‌گوید: چه کار کنم با کسی که هدایت شده، نگاه داشته شده و کفایت شده است. ”‌

8. در مسائل زناشویی

امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:“اذا اتی احدکم اهله فلیذکرالله فان من لم یذکرالله عندالجماع و کان منه ولد کان ذلک شرک شیطان و یعرف ذلک بحبنا و بغضنا؛10 هر یک از شما چون با همسرش خلوت کند، خداوند را یاد کند (بسم الله الرحمن الرحیم بگوید)؛ زیرا هرکس هنگام نزدیکی، نام خدا را نبرد و فرزندی به وجود آورد شیطان در آن دخالت کرده باشد و این مطلب، با دوستی و دشمنی با ما مشخص می‌شود. ”

‌9. در شروع غذا

ابی سیار می‌گوید: به امام صادق(علیه السلام) گفتم: “انی اتخم قال سم قلت قد سمیت قال فلعلک تأکل الوان الطعام قلت نعم قال فتسمی علی کل لون قلت لاقال فمن هاهنا تتخم؛11 من [هنگام خوردن غذا ناراحت می‌شوم و] تخمه می‌کنم. فرمود: [غذای خود را] با نام خدا آغاز کن، گفتم: چنین می‌کنم. فرمود: شاید غذاهای رنگارنگ می‌خوری؟ گفتم: بله. فرمود: بر هر رنگی نام خدا می‌بری؟ گفتم: نه. فرمود: پس بدین سبب ناراحت می‌شوی [و تخمه می‌کنی]. ”‌



پی نوشت ها :

1- تفسیر امام حسن عسکری، ص 125.

2- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 1، ص 393.

3- من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج 1، ص 05.

4- مستدرک الوسائل، ج 4، ص 683 و 783.

5- وسائل الشیعه، ج 01، ص 941.

6- مجموعه ورام، ج 1، ص 23.

7- عده الداعی، ابن فهد حلی، 7041 ق. ص .280

8- همان، ص 392.

9- اعلام الدین، حسن بن ابی الحسن دیلمی، ص 493.

10- من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 40.4

11- وسائل الشیعه، ج 42، ص 263.