تاریخ نگارش : بیست و سوم آذر 1390
احکام قسم خوردن به قرآن
مصطفی روزبه بخشایش
قران
احکام قسم خوردن به قرآن
قرآن دست
جنب و زن حائض و قرائت قرآن
جنب یا زن حائض می‌توانند قرآن را قرائت کنند و بر آنان خواندن قرآن حرام نیست، بلکه خواندن بیشتر از هفت آیه از سوره‌هایی که سجده واجب ندارد، بر جنب مکروه است. [1] همچنین خواندن قرآن برای زن حائض مکروه است. [2].
در کراهت قرائت قرآن جنب و زن حائض، تفاوتی بین ماه مبارک رمضان و غیر آن وجود ندارد، البته باید توجه داشت که کراهت در عبادات به معنای برخورداری از ثواب کمتر است؛ یعنی قرائت قرآن زن حائض ثواب دارد، ولی از ثواب قرائت قرآن در زمانی که شخص جنب نیست یا زن پاک است کمتر است. بنابراین اگر شخص جنب یا زن حائض در ماه رمضان یا غیر آن، قرآن بخواند، ثواب می‌برد، امّا مقدار ثواب او نسبت به قرائت قرآن در ایّام دیگر کمتر است.
سجده‌های واجب قرآن
مطابق فتوای همه مراجع تقلید، بر انسان واجب است بعد از خواندن یا شنیدن آیاتی که سجده واجب دارند، سجده کند.
حضرت امام خمینی (ره) در این باره فرموده‌اند:”در هر یک از چهار سوره “و النجم”، “اقرء”، “الم تنزیل” و “حم سجده”، یک آیه سجده است که اگر انسان بخواند یا گوش به آن دهد، بعد از تمام شدن آن آیه، باید فوراً سجده کند و اگر فراموش کرد، هر وقت یادش آمد باید سجده نماید. [3]
بعضی از مراجع معظّم تقلید فرموده‌اند: حتّی اگر بدون اختیار به آیه‌ی سجده گوش دهد یا این آیات به گوشش بخورد بنا بر احتیاط واجب باید سجده کند. [۴]
کسی که قسم میخورد باید بالغ و عاقل باشد (و اگر میخواهد راجع به مال خودش قسم بخورد باید در حال بالغ شدن سفیه نباشد و حاکم شرع او را از تصرّف در اموالش منع نکرده باشد) و از روی قصد و اختیار قسم بخورد، پس قسم خوردن بچه و دیوانه و مست و کسی که مجبورش کردهاند، درست نیست و همچنین است اگر در حال عصبانی بودن بی قصد قسم بخورد
لازم به تذکر است که در سجده‌های واجب قرآن نمی شود بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد اما لازم نیست سایر شرایط معتبر در سجده نماز مراعات شود [5]؛ مثلاً لازم نیست که رو به روی قبله باشند یا طهارت و وضو داشته باشند.
همچنین گفتن ذکر خاصی هم واجب نیست و حتی اگر ذکر نگوید و به قصد سجده پیشانی خود را به زمین بگذارد کافی است
. [6]
بنابراین اگر انجام چنین سجده‌ای امکان پذیر نباشد، باید مشکل را از طریق دیگری حلّ کرد؛ مثل این که از قاریان در خواست شود که در این گونه مجالس سوره‌های سجده دار تلاوت نکنند و یا برگزار کنندگان این گونه مجالس در جایی این جلسات را بر قرار کنند که برای حاضرین امکان سجده کردن به هنگام تلاوت آیه‌های سجده دار باشد و اگر هیچ کدام ممکن نبود خود انسان باید در چنین مجالسی مثل ابا خارج شدن از مجلس، مواظبت کرده که آیه‌های سجده دار به گوشش نخورد.
البته در هنگام شنیدن آیاتی که سجده واجب دارند از پخش غیر زنده، بعضی از مراجع معظم تقلید، سجده را واجب نمی‌دانند [7] هر چند به جا آوردن آن اشکالی ندارد
قسم خوردن به قرآن و عمل نکردن به آن
اگر کسی قسم بخورد که کاری را انجام دهد یا ترک کند، مثلاً قسم بخورد که روزه بگیرد، یا دود استعمال نکند چنانچه عمداً مخالفت کند، باید کفّاره بدهد؛ یعنی یک بنده آزاد کند، یا ده فقیر را سیر کند، یا آنان را بپوشاند و اگر این‌ها را نتواند باید سه روز، روزه بگیرد [8] و این در صورتی است که شرایط زیر را دارا باشد.
شرایط قسم خوردن
اوّل: کسی که قسم میخورد باید بالغ و عاقل باشد (و اگر میخواهد راجع به مال خودش قسم بخورد باید در حال بالغ شدن سفیه نباشد و حاکم شرع او را از تصرّف در اموالش منع نکرده باشد) و از روی قصد و اختیار قسم بخورد، پس قسم خوردن بچه و دیوانه و مست و کسی که مجبورش کردهاند، درست نیست و همچنین است اگر در حال عصبانی بودن بی قصد قسم بخورد.
مرد ناراحت
دوم: کاری را که قسم میخورد انجام دهد باید حرام و مکروه نباشد، همچنین آن کاری را که قسم میخورد ترک کند، باید واجب و مستحبّ هم نباشد و اگر قسم بخورد که کار مباحی را به جا آورد، باید ترک آن در نظر مردم بهتر از انجامش نباشد. نیز اگر قسم بخورد کار مباحی را ترک کند باید انجام آن در نظر مردم بهتر از ترکش نباشد.
سوم: به یکی از اسامی خداوند عالم قسم بخورد که به غیر ذات مقدس او گفته نمیشود؛ مانند “خدا” و “اللَّه” و نیز اگر به اسمی قسم بخورد که به غیر خدا هم میگویند، ولی به قدری به خدا گفته میشود که هر وقت کسی آن اسم را بگوید، ذات مقدّس حقّ در نظر میآید؛ مثل آن که به خالق و رازق قسم بخورد صحیح است. بلکه اگر به لفظی قسم بخورد که بدون قرینه، خدا به نظر نمیآید، ولی او قصد خدا را کند بنا بر احتیاط باید به آن قسم عمل نماید.
چهارم: قسم را به زبان بیاورد و اگر بنویسد یا در قلبش آن را قصد کند صحیح نیست، ولی آدم لال اگر با اشاره قسم بخورد صحیح است.
پنجم: عمل کردن به قسم برای او ممکن باشد و اگر موقعی که قسم میخورد ممکن باشد و بعد تا آخر وقتی که برای قسم معین کرده عاجز شود یا به رایش مشقّت داشته باشد، قسم او از وقتی که عاجز شده به هم میخورد[9].
مستثنا
ولی اگر برای این که خودش یا مسلمان دیگری را از شرّ ظالمی نجات دهد، قسم دروغ بخورد اشکال ندارد، بلکه گاهی واجب میشود. [10].
نتیجه
بنابراین، اگر انسان به یکی از اسامی خداوند قسم خورده باشد و شرایط ذکر شده نیز موجود باشد، در این صورت اگر با آن قسم مخالفت نموده، مقصر است و می‌بایست طبق آنچه در باب کفاره ذکر شد عمل نماید، اما سوگندی که به یکی از اسامی خداوند نباشد (قسم خوردن به لفظ قرآن)، از لحاظ شرعی آثار یاد شده را ندارد.
دفن اسماء الله و آیات قرآن در خاک و یا تبدیل آنها به خمیر به وسیله آب اشکال ندارد. ولی جواز سوزاندن آنها مشکل است و اگر بی احترامی محسوب شود، جایز نیست، مگر در صورتی که اضطرار اقتضا کند و جدا کردن آیات قرآنی و نام‌های مبارک امکان نداشته باشد. [19]
هدیه دادن قرآن به غیر مسلمان
قبل از بیان دیدگاه مراجع عظام در این خصوص، توجه به نکاتی لازم به نظر می‌رسد:
1- در صورت هتک و یا علم به نجس کردن (و نه احتمال) قرآن توسط کفار، هیچ یک از مراجع دادن قرآن را به آنان جایز نمی‌دانند.
2- کافر اگر با دست‌تر به قرآن دست نزند موجب نجس شدن آن نمیشود.
3- برخی از مراجع؛ مانند امام خمینی و آیت الله العظمی بهجت، دادن قرآن به کافر را بنا بر احتیاط واجب جایز نمی‌دانند که می‌توان به فتوای سایر مراجع رجوع نمود.
امّا دیدگاه‌های مراجع عظام پیرامون دادن قرآن به غیر مسلمان:
1- امام خمینی (ره) : احتیاط واجب آن است که از دادن قرآن به کافر خودداری کنند و اگر قرآن در دست او است در صورت امکان از او بگیرند. [11].
ایشان در کتاب نجاة العباد می‌فرماید: هبه قرآن به کافر صحیح نیست. [ 12].
2- آیت الله العظمی بهجت: احتیاط واجب آن است که از دادن قرآن به کافر خودداری کنند و اگر قرآن در دست او است در صورت امکان از او بگیرند. [13].
3- آیات عظام خوئی، تبریزی، سیستانی و زنجانی: در صورتی که دادن قرآن به کافر مستلزم هتک باشد حرام و گرفتن از او واجب است. [14].
4- آیت الله العظمی صافی: دادن قرآن به کافران اگر هتک و توهین شمرده شود و یا در معرض هتک باشد حرام و گرفتن قرآن از او واجب است. [15]
5- آیت الله العظمی وحید خراسانی: در صورتی که دادن قرآن به کافر مستلزم هتک باشد حرام و گرفتن از او واجب است. [16]
6- آیت الله العظمی مکارم: دادن قرآن به دست کافر اگر موجب بی احترامی باشد حرام است و اگر امید هدایت او برود یا برای تبلیغ اسلام باشد جایز و بلکه گاهی واجب است. [17]
7- آیت الله العظمی فاضل: باید از دادن قرآن به کافر خودداری کنند و اگر قرآن در دست او است در صورت امکان از او بگیرند، ولی چنان چه مقصود از دادن قرآن و یا داشتن قرآن تحقیق و مطالعه در دین باشد و نیز انسان بداند که کافر با دست‌تر قرآن را لمس نمی‌کند اشکالی ندارد. [18]
اسماء الله بسمه تعالی
راه‌های شرعی محو اسماء الله و آیات قرآن
دفن اسماء الله و آیات قرآن در خاک و یا تبدیل آنها به خمیر به وسیله آب اشکال ندارد. ولی جواز سوزاندن آنها مشکل است و اگر بی احترامی محسوب شود، جایز نیست، مگر در صورتی که اضطرار اقتضا کند و جدا کردن آیات قرآنی و نام‌های مبارک امکان نداشته باشد. [19]
آیا برای خواندن قرآن و در حال خستگی می‌توان دراز کشید؟
احترام خود قرآن لازم است. درباره آداب قرائت قرآن آمده است: با طهارت و رو به قبله و ادب و با آرامش و تفکر در معانی آن قرائت شود. البته تلاوت قرآن و مرور آیات آن از حفظ، هنگام خواب و در حالت خوابیده یا ایستاده و در حال راه رفتن نه تنها اشکالی ندارد؛ بلکه دارای ثواب و فضیلت است.
ولی چنانچه از تلاوت روی کتاب الله می‌باشد بهتر است تا آنجا که ممکن است احترام قرآن حفظ شود و موقع خوابیدن جلو پا قرار نگیرد. ولی اگر قرآن به طرف پا و یا پشت باشد و باعث هتک و بی‌حرمتی آن شود، جایز نیست. (تبریزی، استفتائات، س 1990 )
آیا شنیدن صدای قرآن زن نامحرمی که مرد او را نمی‌شناسد و قصد ریبه ندارد جایز است؟
آیت الله فاضل: شنیدن و گوش دادن در صورتی‌که ریبه و به قصد التذاد جنسی نباشد، مانعی ندارد.
آیت الله تبریزی : گوش دادن به صدای زن نامحرم، چنانچه با قصد التذاد نباشد مانعی ندارد؛ و الله العالم.
امام خمینی رحمة الله علیه : اشکال ندارد، مگر آنکه موجب تحریک و مفسده باشد.
آیت الله مکارم : اگر با آهنگ باشد اشکال دارد.
مقام معظم رهبری : اگر روی ریبه و لذت نباشد و فسادی بر آن مترتب نباشد اشکالی ندارد.
پی نوشت ها :
[1] . توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج ۱، ص ۲۱۴، م ۳۵۶٫
[2] توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج ۱، ص ۲۷۰، م ۴۷۷٫
[3] توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج ۱، ص ۵۹۲، م ۱۰۹۳٫
[4] همان، آیات عظام شبیری زنجانی و مکارم شیرازی.
[5] توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج ۱، ص ۵۹۵، م ۱۰۹۷٫
[6] همان، م ۱۰۹۹٫
[7] توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج ۱، ص ۵۹۳، م ۱۰۹۶، اگر آیه سجده را از کسی که قصد خواندن قرآن ندارد، بشنود، یا از مثل گرامافون آیه سجده را بشنود لازم نیست سجده نماید، ولی اگر از آلتی که صدای خود انسان را میرساند بشنود واجب است سجده کند.
[9] . توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی)، ج ۲، ص ۶۲۳٫
[10] . همان، ص ۶۲۸٫
[11]. توضیح المسائل، ج ۱، ص ۹۳، م ۱۳۹٫
[12]. نجاة العباد (للإمام الخمینی)، ص ۳۰۳٫
[13]. توضیح المسائل آیت الله بهجت، م ۱۴۰٫
[14]. همان.
[15]. توضیح المسائل آیت الله صافی، م ۱۴۰٫
[16]. توضیح المسائل آیت الله وحید، م ۱۴۰٫
[17]. همان.
[18]. همان.
[19] مقام معظم رهبری، أجوبة الاستفتائات فارسی، ص ۳۱، مسأله ۱۶۵
نظری ثبت نشده است.
نظر شما ثبت شد و بعد از تائید داوران بر روی سایت قرار می گیرد.