تاریخ نگارش : سوم آبان 1390

استخاره
سید علی قاسمی

نمیدونم دقت کردین بعضی چیزا تو جامعه ما کاملاً جا افتاده و بقولی جزء عرف جامعه ما شده که یا کاملاً غلطه یا همراه شده با یکسری انحرافات و کم و زیادها و بقولی از اصل خودش دور شده. یکی از این موضوعات، استخاره کردنه که اون چیزی که ما الان داریم و انجام میشه با اون چیزی که در روایات و دستورات دینیمون هست تفاوت چشمگیری پیدا کرده. ای بسا که بسیاری بر اساس استخاره فعلی با قرآن و تسبیح، فرصتها و موقعیتهای خوبشون به هدر رفته و یا برعکس دست به کاری زدند که جز ضرر چیزی نداشته؛ چون با اصول و قواعد استخاره ناآشنا بودند.
بر اساس وظیفه اطلاع رسانی دینیم خواستم تو این پست، اصل عمل استخاره رو با استفاده از روایات متقن و مستند براتون بیان کنم و خواهش و استدعا می کنم که اولاً این مطلب رو یاد بگیرین و به بقیه هم یاد بدین و ثانیاً به بقیه دوستان وبلاگی اطلاع رسانی کنید تا بیاین و این مطلب رو بخونن. ضمناً استفاده از مطلب با ذکر منبع ( وبلاگ عروس حضرت قرآن) آزاد و مجاز هست.
 کلید واژه : استخاره
 ناشر : وبلاگ عروس حضرت قرآن

معنای استخاره
استخاره از ریشه « خَیَرَ » است و چون فعل در باب استفعال در بیان طلب چیزی می باشد، فلذا استخاره یعنی طلب خیر و نیکی کردن. اما در اصطلاح، استخاره طلب خیر و راهنمایی از مقام ذات اقدس اله است. چه اینکه صلاح و کمال امور موجودات جز در ید قدیر خداوندی نبوده و بنده نباید جز وی به غیر توکل نماید و جز آن ذات لایزال، امور خود را به کس دیگری واگذار نماید. پس در مرحله بعد باید تابع کامل و تام خداوندی باشد تا آن سرور هرگونه که خواهد تدبیر امور او را بر عهده گیرد و بنده نباید چون و چرایی داشته باشد با لحاظ این نکته که خداوند عزیز منشأ خیر مطلق بوده و برای احدی از بندگان و بلکه موجودات این عالم شر و زشتی و ضرر و آسیب را نمی خواهد.
اهمیت استخاره
در بیان اهمیت استخاره و برای طولانی نشدن کلام فقط به چند روایت نغز از اهل بیت عصمت و طهارت (سلام الله علیهم اجمعین) اشاره می کنم:
۱- سید ابن طاووس و احمد بن محمد برقی به سندهای معتبر از امام صادق (ع) روایت کرده اند که هر که در امری بدون استخاره داخل شود و به بلایی مبتلا شود، خداوند او را در آن بلاء اجری ندهد. (۱)
۲- و در حدیثی دیگر همین امام همام فرمودند: پدرم مرا تعلیم استخاره می نمود همانگونه که سوره های قرآن را تعلیم می نمود. (۲)
از این روایت بخوبی مشهود است که امام آموزش استخاره را جزء یکی از وظایف والدین در تربیت فرزند محسوب کرده اند و این خود اهمیت استخاره را چندین برابر می کند.
۳- خاتم رسولان محمد مصطفی (ع) به امیر مؤمنان علی (ع) توصیه ای کردند زمانی که ایشان را برای انجام امور تبلیغی به یمن می فرستادند: *یا علی! حیران نمی شود کسی که از خدا استخاره کند و پشیمان نمی شود کسی که با مردم مشورت کند. و بدان که بعد از طلب خیر از حق تعالی باید که هر امر که رخ نماید به آن راضی باشد و بداند که خیر او در آن بوده است که واقع شده است، هرچند در نظر او بد نماید و موافق خواهش او نباشد. *(۳)
انواع استخاره
استخاره چند نوع است که طبق آنچه علامه مجلسی (ره) در کتاب مفاتیح الغیب آورده بشرح ذیل می باشند. البته باید توجه داشت که ترتیب انواع استخاره لازم به توجه است و اگر بر اساس آنچه گفته شده عمل گردد، بی شک نتیجه حاصله به صواب نزدیکتر خواهد بود.
۱- نوع اول:
امام صادق (ع) فرموده اند ما در هرکاری چه مهم و غیرمهم، بزرگ و جزئی استخاره می کنیم. اما استخاره ای که امام (ع) فرموده اندچیست؟
استخاره دقیقاً مانند یکی از اعمال شرعی مثل نماز و روزه و حج و ... دارای آدابی است که باید بجا آورده شود و کیفیتهای متفاوتی نیز از ائمه در انجام استخاره رسیده است که در کتب معتبره موجود است. فقط برای نمونه جهت استفاده دوستان دو نمونه ساده ذکر می شود:
الف) از امام صادق (ع) روایت شده که در استخاره باید که طلب خیر خود کند از خداوند عالمیان و در سجده آخر نافله صبح به این ترتیب که ۱۰۱مرتبه بگوید: *الحمد لله رب العالمین، اللهم صل علی محمد و آل محمد" پس ۵۰مرتبه بگوید: * أستخیرالله برحمته * پس باز حمد و صلوات را اعاده کند و ۵۱ مرتبه بگوید: * أستخیر الله برحمته* (۴)
ب) امام علی (ع) در هنگام استخاره دو رکعت نماز به نیت استخاره می گذاردند و بعد از نماز صد مرتبه می گفتند: * أستخیر الله " و سپس دعای زیبای زیر را می خواندند:
*اللهم إنی قد هَمَمتُ بأمرٍ قد علمتَهُ، فإن کنت تعلمُ أنَّه خیرٌ لی فی دینی و دنیای و آخرتی فَیَسِّرهُ لی، و إن کنت تعلم أنه شرٌّ لی فی دینی و دنیایَ و آخرتی فاصرِفهُ عنّی، کَرهَت نفسی ذلک أ أحبَّت، فَإنّک تعلم و لا أعلمُ و أنت َ علّام الغیوب* پس عزم می کند بر امری که اراده کرده است. (۵)
۲- نوع دوم:
بعد از عمل استخاره که گفته شد رجوع به قلب خود کند و به آنچه در خاطرش افتاده عمل کند.
شیخ کلینی و سیدابن طاووس و شیخ طبرسی (رحمة الله علیهم) به سند صحیح روایت کرده اند که شخصی به اسم ابن اسباط که از شیعیان امام رضا (ع) بوده قصدسفر به مصر را داشت و شک داشت که از راه دریا سفر کند یا از راه خشکی، با استفتاء از حضرت ثامن الحجج (ع) امام به او فرمودند: *برو به سجده در غیر وقت نماز واجب و دو رکعت نماز بخوان و صد مرتبه طلب خیر از خدا بکن ( به همان طریقه ای که گفته شد یعنی بگوید أستخیر الله برحمته) و آنچه در دلت می افتد به همان عمل کن.* ( ۶)
3- نوع سوم:
مشورت کردن با برادران مؤمن عاقل مجربی که پیرو هوای نفس نبوده و اشتهار به تدین و تهذب در بین دیگران دارند. نسبت به مشورت و استشاره در آیات و روایات بسیار تأکید گردیده :
در آیه ۱۵۹ سوره ی آل عمران خداوند متعال پیامبر خود را که دارای علم لدنی بوده و اشرف کاینات هست، به مشورت توصیه می کند: * ... وَشَاوِرْهُمْ فِی الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ :... و در کار[ها] با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل‏کنندگان را دوست مى‏دارد.*
پیامبر (ص) به وصیشان امام متقین علی (ع) می فرمایند : یا علی! کسی که طلب خیر از خدا می کند در کار خود حیران نمی شود و کسی که در کارها با مردم مشورت می کند پشیمان نمی شود. ( ۷)
البته باید توجه داشت که مشورت دهنده باید دارای شرایطی باشد که در این بیان سراسر نور امام صادق (ع) مشهود است. امام (ع) می فرمایند: * مشورت نباید کرد مگر با چهار ویژگی که اگر کسی آنها را رعایت نکند منتفع می شود و اگر رعایت نکند ضررش بر مشورت کننده زیاده از نفع آن است:
اول آنکه با کسی مشورت کنی که عاقل باشد. زیرا رأی او به کار تو آید.
دوم آنکه آزاد ودیندار و صالح باشد، زیرا اینچنین شخصی جز خیر تو را نخواهد و نداند و به تو بگوید. ولی کسی که از خدا نترسد پروا ندارد از آن که خیر تو را پنهان کند. ( علامه مجلسی گویداحتمالاً منظور از آزاد ، خوش اخلاقی باشد.)
سوم آنکه دوست و برادر مؤمن باشد. زیرا اگر یار و برادر ایمانی تو نباشد از خود را نمی توانی به او بگویی.
چهارم آنکه او را بر سرّ و راز خود مطلع گردانی بنحوی که چنانچه تو راز خود می دانی او هم بداند و اعتماد بر او داشته باشی که افشای راز تو نزد مردم نمی کند. زیرا تا اسرار تو را نداند خیر تو را نمی تواند دانست.
۴- نوع چهارم:
استخاره به قرآن و تسبیح و رقاع و بنادق و امثالهم که دستورات انجام آنها در کتب مربوطه ذکر شده است. اما آن چیزی که در این نوع بسیار لازم به توجه است اینست که انجام این نوع استخاره با چیزی که هم اکنون در کوچه و بازار و مساجد و کلاً جامعه اسلامی قابل مشاهده است فرق دارد . در استخاره نوع چهارم باید شرایطی رعایت شود:
الف- وقت و ساعت استخاره:
استخاره در هر وقت و ساعتی جایز است، ولی بهترین وقت هنگام نماز است؛ زیرا شیطان در آن هنگام از هر وقت دیگر از انسان دورتر است.
ب- مکان استخاره:
استخاره در هر مکان جایز و درست است ولی بهترین مکان؛ مساجد، مشاهد شریفه و حرم اولیاء دین (علیهم السلام) است.
ج- استخاره توسط خود شخص‌‍:
هر چند سیره مؤمنین برا ی استخاره، رجوع به عالمان دین و مؤمنان وارسته و صاحبان فضیلت و اشخاص با نفس می باشد ولی اولیاء دین (علیهم السلام) معمولاً طریقه استخاره را به مردم یاد میداده اند که خود شخصاً انجام دهند. (۸)
البته آیت الله گرامی که خود از افرادی هستند که در استخاره چهره ای شناخته شده هستند نظر و عقیده جالبی دارند. ایشان می فرمایند:
* ما دو نوع استخار داریم: یک استخاره همان استخاره‌ای است که در کتابهای فقهی پیرامون آن بحث شده و روایت هم دارد و انواع مختلفی هم برشمرده‌اند شده است، این نوع استخاره ممکن است مطابق با زندگی شما باشد و یا نباشد، در این جا نوعی استنباط و فهم از قرآن وجود دارد.
درنوع دوم استخاره به بعضی از افراد نوعی اجازه باطنی داده می‌شود که دیگر استدلال ندارد و به فهم و استنباط مربوط نمی‌شود و در اکثر اوقات جواب‌ها کاملاً مطابق با واقع در می‌آید. لذا می‌شود که از یک آیه دو جور مطلب به ذهن استخاره کننده بیاید که هر دو مطلب نیز مطابق با واقع باشد.*(۹)
در هرحال آن چیزی که بسیار محل توجه است این است که استخاره باید توسط افراد و علمای شناخته شده ای که استخاره به آنها افاضه گردیده صورت گیرد آن هم در ساعت و زمان و مکان مناسب.
حتی جالب است بدانیم که در همین کتاب مفاتیح الغیب علامه مجلسی بعضی از علمای بزرگ شیعه نظیر شیخ مفید و ابن ادریس و محقق حلی در جواز استخاره نوع چهارم ( یعنی استخاره به قرآن و تسبیح و ...) تردد و تأمل کرده اند.
خب ! با همه این تفاصیل؛ تمام بحث و قصد من از نگارش این مطلب همین بود که اکثریت قریب به اتفاق مردم مسلمان جامعه ما این ۳ پارامتر رو رها نموده و حالا یا بواسطه تنبلیشون یا عدم اطلاع و یا عدم یقین ، به همین استخاره نوع چهارم روی می آورند. آن هم به هرکسی که نه آشنا با استخاره استنباطی است و نه بصورت باطنی به او افاضه گردیده و صاحب اجازه است. در نتیجه بسیار اتفاق افتاده که نتیجه عملشان با آن چیزی که در استخاره آمده متفاوت بوده که این نتیجه ای جز شک و کم اعتقادی در مسائل دینی برای خود شخص و اطرافیان نداره. من تا بحال چندین مورد رو دیدم که نتیجه ای کاملاً عکس داشته. در یک مورد، خانمی برای ازدواج با شخصی بصورت تلفنی!!! استخاره گرفتند. استخاره چنین آمد که ابتدا کمی مشکل دار است. ولی در آینده خوب می باشد. بعد از ازدواج و چند سال زندگی و صاحب چند فرزند شدن، شوهر ایشان معتاد به مواد مخدر شد و نتیجه ای انتهایی این ازدواج چیزی نبود جز طلاق و دربدری فرزندان و ....
مخلص کلام خواننده نازنین! در انجام تمامی امور ریز و درشتت با توسل به ائمه عصمت و طهارت بعنوان آبرومندان درگاه خدا و با کیفیت استخاره ای که بطور مبسوط بیان شد، خداوند را وکیل خود در امورت قرار بده و یقین داشته باش که بهترین و نیکوترین وجه برایت حاصل خواهد شد.
و من الله التوفیق
--------------------------------------------------------------------------------
منابع:
(۱)محاسن برقی ص ۵۹۸حدیث۴
(۲)بحار الانوار ۹۱/۲۲۳
(۳) امالی شیخ طوسی ۱/۱۳۵
(۴) من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق ۱/۵۶۳
(۵) مکارم الاخلاق ص ۲۲۰
(۶) فروع کافی ۳ / ۴۷۱ حدیث ۴
(۷) بحارالانوار ۹۱/۲۵۴)
(۸) وبلاگ حاج آقا مسئلة
(۹) مراجعه شود به این لینک