تاریخ نگارش : بیست و پنجم مهر 1390

آوای قرآن
حاجیه تقی زاده فانید

آوای قرآن و کاهش اضطراب
 کلید واژه : آوای قرآن
 ناشر : دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

آوای قرآن و کاهش اضطراب

انسان گرایش و کشش‏های دائمی به سوی آفریدگار خویش دارد و کوشش‏ها، زمزمه‏ها، طلب‏ها، راز و نیازهایش نیز برخاسته از آن کشش‏هاست. عبادت، تجلی خواست روحی بشر است و منظومه عبادات نیز شکل دادن و قالب ساختن برای آن حقیقت و تجلی فطری است که در عمق فطرت انسان وجود دارد. آدمی قادر نیست از قلمرو راز و نیاز بگریزد و خود را نیازمند خداوند احساس نکند. اگر احساس کرد که در زندگی او خدایی نیست، مثل مگس‏های خشک پاییزی می‏شود که به محض این که به شیشه می‏خورد، بی‏صدا می‏میرد. یکی از نیازهای بشر، گوش دادن به کلام خداوند است. آوای دلنشین قرآن حتی دردهای او را تسکین می‏دهد و نیازش را برمی‏آورد.



مقاله حاضر، از چکیده سه تحقیق پزشکی سخن می‏گوید که در هر یک از آنها، تاثیر آوای قرآن کریم در کاهش استرس و اضطراب بیماران، مورد مطالعه قرار گرفته است.



1. بررسی میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر کاهش سطح اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخیصی و درمانی.



در چکیده تحقیق فوق که در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، سال 1376 صورت گرفت، آمده است: "اضطراب پدیده شایع عصر ماست; اما پیشینه‏ای به طول تمامی تاریخ دارد، و از این رو، همواره مورد توجه بوده است. با این وصف، اضطراب کم، برای حیات و زندگی روزمره لازم است، ولی قطعا اضطراب زیاد، آثار و زیان‏های جدی بر جسم و روان و روابط اجتماعی می‏گذارد، و در نتیجه، کنترل و مهار آن همیشه توصیه شده است. شاید به این علت در سال‏های اخیر، پژوهشگران تاکید و توجه زیادی بر روش‏های غیر دارویی کاهش اضطراب دارند، و در این راستا، در تحقیقات فراوان، تاثیر انواع موسیقی بر کاهش اضطراب، ارزیابی شده است. یکی از اقسام موسیقی، موسیقی ناشی از تلاوت آیات قرآن کریم است. این موسیقی عرفانی و دلپذیر، یکی از باشکوه‏ترین ابعاد اعجاز بیانی قرآن مجید است."



هدف تحقیق، بررسی تاثیر آوای قرآن بر وضعیت استرس بیماران، قبل و بعد از اقدامات درمانی است. فرضیه تحقیق عبارت است از: آوای قرآن بر کاهش شدت اضطراب قبل و بعد از انجام اقدامات تشخیصی و درمانی، مؤثر است. این طرح تحقیقاتی، یک مطالعه نیمه‏تجربی به شمار می‏رود که جامعه آماری آن را، کلیه بیماران بخش‏های داخلی و جراحی بیمارستان امام حسین (ع) و امام خمینی (ره) اصفهان تشکیل می‏داد. این بیماران قرار بود تحت‏یک نوع پروسیجر تهاجمی قرار گیرند. حجم نمونه در این مطالعه 80 نفر بوده‏اند که به طور تصادفی در دو گروه آزمون و شاهد قرار داده شدند. در این تحقیق، برای کاهش اضطراب گروه آزمون، از 20 دقیقه آوای قرآن کریم با صدای اساتید بزرگ مصری و ایرانی که از بین آیات و سوره‏های مختلف انتخاب شده بود، استفاده گردید، و از طریق هدفون به استماع واحدهای بیمارستانی رسانده شد. اطلاعات به دست آمده با استفاده از نرم‏افزار EPL6 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، و نتایج زیر به دست آمد:



در مرحله اول، کاهش اضطراب در دو گروه شاهد و آزمون محسوس نبود; در حالی که در گروه آزمون در مراحل دوم و سوم - قبل و بعد از انجام پروسیجر میزان اضطراب کاهش یافته بود; اما این کاهش در گروه شاهد مشاهده نشد. و نیز، در بررسی علائم حیاتی در گروه آزمون، میزان فشار خون سیستول و تنفس تعدیل یافته، ولی تعداد نبض، و میزان فشار خون دیاستول در مقایسه با گروه شاهد، تغییر معناداری نداشت. همچنین، عوامل دیگری مثل سابقه انجام پروسیجر، نوع عمل، سن، جنبش، سابقه استماع به موسیقی یا تلاوت آیات قرآن، تشخیص پزشکی و... بررسی گردید، که هیچ کدام ارتباط معناداری با کاهش سطح اضطراب نشان ندادند. بنابراین، نتایج تحقیق نشان داد که فرضیه تحقیق درست و قابل اثبات است; یعنی آوای قرآن کریم بر کاهش سطح اضطراب بیماران قبل و بعد از انجام تشخیصی و درمانی تاثیر دارد.



2. میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر اضطراب بیماران، قبل از عمل جراحی در بیمارستان‏های منتخب تهران

تحقیق مذکور نیز نیمه‏تجربی بود که به منظور بررسی میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر اضطراب بیماران، قبل از عمل جراحی قلب صورت گرفت. این پژوهش، در بخش جراحی قلب بیمارستان امام خمینی (ره) تهران انجام یافت. هدف کلی پژوهش، تعیین میزان تاثیر آوای قرآن کریم بر اضطراب بیماران قبل از عمل جراحی بود. ابزار مورد استفاده در پژوهش را، سیاهه حالت فرم اضطراب اسپیل برگر، پرسش‏نامه اطلاعات فردی، چک‏لیست ثبت علائم حیاتی، برگه ثبت تعداد دفعات و مدت زمان گوش کردن به آوای قرآن تشکیل می‏داد. تعداد 80 نفر از بیماران با توجه به مشخصات نمونه انتخاب شدند. از این تعداد، 50 نفر در گروه آزمون، از بعد از ظهر روز قبل، دو بار و هر بار 15 دقیقه به آوای قرآن کریم گوش کردند، و 30 نفر در گروه شاهد قرار گرفتند، که تحت تاثیر دخالت و مداخله پژوهشگر قرار نداشتند، و تنها از مراقبت‏های معمول بخش جراحی استفاده می‏کردند. اضطراب بیماران در دو گروه با بعد از ظهر روز قبل از عمل و صبح عمل با پرسش‏نامه اضطراب اسپیل برگر و چک لیست ثبت علائم حیاتی سنجیده شد، و در پایان نمونه‏گیری، میزان کاهش اضطراب گروه آزمون و شاهد مقایسه گردید. تجزیه و تحلیل یافته‏های آزمون آماری نشان از آن داشت که میزان اضطراب بیماران قبل از عمل جراحی، به تاثیر از آوای قرآن، کاهش یافته است.



3. بررسی تاثیر آوای قرآن کریم بر میزان اضطراب بیماران بستری در بخش‏های مراقبت ویژه قلبی یکی از بیمارستان‏های منتخب تهران



پژوهش مذکور، یک مطالعه نیمه‏تجربی بود که با هدف مطالعه تاثیر آوای قرآن کریم بر میزان اضطراب بیماران بستری در بخش‏های مراقبت ویژه قلبی یکی از بیمارستان‏های منتخب شهر تهران انجام شده است. تعداد نمونه‏های این پژوهش 60 نفر بودند که به صورتی تصادفی و با استفاده از قرعه‏کشی در دو گروه آزمایش کنترل قرار گرفتند. جهت گرد آوری داده‏ها، از پرسش‏نامه دو قسمتی استفاده شد. قسمت اول پرسش‏نامه مربوط به اطلاعات فردی و سؤالاتی در مورد موسیقی‏های مذهبی بود، و بخش دوم، شامل پرسش نامه استاندارد اسپیل برگر بود. در این پژوهش برای گروه آزمایش با صدای استاد عبدالباسط، آیات 10 تا 23 سوره یوسف با استفاده از ضبط صوت مجهز به هدفون به مدت 20 دقیقه پخش شد. قبل و بعد از پخش آوای قرآن کریم، در دو گروه آزمایش و کنترل فرم اضطراب اسپیل برگر توسط واحدها تکمیل و جهت تعیین میزان اثر بخش آوای قرآن کریم، اختلاف نمرات اضطراب قبل و بعد از مداخله، محاسبه گردید. برای تجزیه و تحلیل داده‏ها از آزمون‏های آماری تی، فیشر، کای اسکوئر و کوکران استفاده شد. نتایج‏حاصل از پژوهش نشان داد که استماع آوای قرآن کریم باعث کاهش اضطراب بیماران می‏شود.



نتیجه

در سال‏های آغازین قرن بیست و یکم نیز توجه و گرایش به معنویت مهم‏ترین پدیده زمان ماست، و دیگر همانند گذشته، جدال با معنویت و خداوند، جدالی ترقی‏خواهانه به نظر نمی‏رسد. از یک طرف علم در پاسخ به سؤالات انسان اظهار عجز و ناتوانی می‏کند و به قول سارتر (1971) علم مرده است، و از طرف دیگر احساس تنهایی، ناامنی، پوچی و وانهادگی او را سخت می‏آزرد. راه نجات از این بحران در آمیختن معنویت و عقلانیت است که یک پای آن وحی و پای دیگرش عقل است.