تاریخ نگارش : شانزدهم مهر 1393

یک تفسیر یک حکایت
نورخدا ترکاشوند

خواجه نصیرالدین طوسی

شیخ بزرگ علامه شهیر شیعه و جهان اسلام ابوجعفر محمد بن حسن طوسی(ت385-م460)از بزرگ ترین علمای امامیه و پیشوا و مقدم آنان است که در تمامی علوم اسلامی از قبیل: فقه، اصول،تفسیر،کلام،رجال و حدیث صاحب نظر و صاحب اثر است(1)و از این جهت به شیخ الطائفه ملقب گردید.

یک تفسیر یک حکایت

خواجه نصیرالدین طوسی

شیخ بزرگ علامه شهیر شیعه و جهان اسلام ابوجعفر محمد بن حسن طوسی(ت385-م460)از بزرگ ترین علمای امامیه و پیشوا و مقدم آنان است که در تمامی علوم اسلامی از قبیل: فقه، اصول،تفسیر،کلام،رجال و حدیث صاحب نظر و صاحب اثر است(1)و از این جهت به شیخ الطائفه ملقب گردید.

جامعیت علمی آن علامه جلیل القدر را می توان با مروری بر تفسیر پرآوازه التبیان نظاره گر بود.تبیان نخستین تفسیر جامع و فراگیر شیعی است که به بحثهای مختلف قرآنی و تفسیری اعم از لغت،ادب،قرائت،نحو،تفسیر و تأویل،فقه و کلام و ...می پردازد.

وی تفسیر روایی و مأثور را به تنهایی برای استنباط و فهم قرآن کافی نمی داند؛از این رو،درباره انگیزه خود از تألیف این تفسیر می نویسد:«آنچه مرا به تألیف این کتاب واداشت،این بود که در بین علمای گذشته و کنونی کسی را نیافتم که کتابی جامع در تفسیر قرآن نوشته باشد که شامل جمیع فنون و فروع معانی آن باشد.تنها عده ای به جمع آوری احادیث و روایات مربوط به تفسیر آیات اقدام نموده اند و درصدد شرح و توضیح نبوده اند(2)».

از این رو،شیخ طوسی با تکیه بر عقل،اندیشه ها و یافته های عالمان و اقوال و روایات گزارش شده را به نقد و تحلیل می کشد.



تبیان نخستین تفسیر جامع و فراگیر شیعی است که به بحثهای مختلف قرآنی و تفسیری اعم از لغت،ادب،قرائت،نحو،تفسیر و تأویل،فقه و کلام و ...می پردازد

شیخ بعد از مقدماتی در مباحث مختلف علوم قرآن به تفسیر آیات الهی می پردازد.روش وی بدین صورت است که ابتدا آیه را ذکر می کند،سپس لغات غریب را بررسی و اختلاف قرائت را بیان می کند،همچنین اسباب النزول آیه و مسائل کلامی استفاده شده از ظاهر آیه را ذکر، و مسائل مورد اختلاف فقهی و اعتقادی را با رعایت ادب در گفتار و تعبیر،تجزیه و تحلیل می نماید.(3)

جامعیت در مباحث در عین پرهیز از زیاده گویی ملال آور از ویژگیهای تفسیر اوست که خود به آن اشاره می کند.(4)تبیان از نظر نوع پرداختن به مباحث تفسیری یکنواخت نیست؛بلکه مباحث تا جزء دوازدهم بع طور مبسوط انجام گرفته،اما رفته رفته این مباحث گزیده تر شده؛تا آنجا که در جلدهای پایانی آن مباحث موضوعی و کاوشهای کلامی و لغوی و ادبی و بحثهای درازدامن یافت نمی شود.

این تفسیر در قرن ششم به وسیله ابن ادریس، از منتقدان معروف وی،تلخیص شده و نیز فقیه مفسر محمد بن هارون کیالی تبیان را تلخیص کرده است.(5)

خواجه نصیرالدین طوسی

اکنون به حکایتی از این تفسیر که عمق لجاجت و کینه توزی یهودیان را با پیامبر نشان می دهد اشاره می کنیم:

جماعتی از یهودیان فدک به ریاست ابن صوریا نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند و از آن حضرت پرسیدند:

خوابت چگونه است؟ما را از خواب پیامبر آخرالزمان خبر بده.پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:چشمانم می خوابد،اما دلم بیدار است.

گفتند:راست گفتی محمد صلی الله علیه و آله!

به ما بگو:آیا فرزند از مرد است یا زن؟فرمود:استخوان و رگ و پی از مرد است،اما گوشت، خون،ناخن و مو از زن است.

گفتند :راست گفتی!

سؤال دیگر اینکه،چرا فرزند یا به عموهایش شباهت کامل دارد به داییها هیچ شباهتی نمی یابد و یا اینکه به داییهایش شباهت پیدا می کند و به عموهایش هیچ شباهتی ندارد؟

فرمود:نطفه هرکدام که غلبه کند،فرزند به بستگان او شبیه خواهد شد.

گفتند:راست گفتی!

سؤال دیگر:بگو خدایت کیست؟پیامبر سوره توحید را خواند.



نطفه هرکدام که غلبه کند،فرزند به بستگان او شبیه خواهد شد

ابن صوریا گفت:فقط یک صفت از اوصاف پیامبر آخرالزمان مانده که اگر راست بگویی،به تو ایمان می آورم.به ما بگو:کدام فرشته بر تو نازل می شود؟

فرمود:جبرئیل.

یهودیان گفتند:جبرییل دشمن ماست.اوست که جنگ،سختی و کشت و کشتار را نازل می کند.اما میکاییل فرشته ای است که آسایش و فراوانی را می آورد.اگر آورنده وحی میکاییل می بود،به تو ایمان می آوردیم(6).

آنگاه آیه یزر نازل شد:

«قُل من کان عدُواً لجبریل فإنهُ نزلهُ علی قلبک بإذن الله مُصدقاً لما بین یدیه و هُدیً و بُشری للمُؤمنین».

پی نوشت:

1.درباره شرح حال و آثار علمی وی می توانید به مقدمه تفسیر از حاج آقا بزرگ تهرانی مراجعه کنید.

2.التبیان فی تفسیر القرآن،ج 1؛مقدمه،تفسیر و مفسران،محمد هادی معرفت،ج2،ص247-248.

3.تفسیر و مفسران،معرفت،ج2،ص248.

4.التبیان،ج1،مقدمه؛همان،ص249.

5.شناخت نامه تفاسیر،سید محمد علی ایازی، ص63-64،به نقل از مقدمه تبیان از حاج آقا بزرگ تهرانی.

6.التبیان،ج1،ص363،ذیل آیه 97 بقره.