تاریخ نگارش : يازدهم آبان 1390
ذی‌الحجه؛ ماه لبیک
حاجیه تقی زاده فانید
ماه «ذی‌الحجه» آخرین ماه « سال هجری قمری» است و ماهی است بسیار پربرکت. بزرگان دین هنگامی که این ماه وارد می‌شد، اهمیت ویژه‌ای به عبادت در آن می‌دادند. مخصوصا در دهه اول این ماه.
کلید واژه : ماه «ذی‌الحجه»
ماه «ذی‌الحجه» آخرین ماه « سال هجری قمری» است و ماهی است بسیار پربرکت. بزرگان دین هنگامی که این ماه وارد می‌شد، اهمیت ویژه‌ای به عبادت در آن می‌دادند. مخصوصا در دهه اول این ماه.
هر ماه را باید با توجه به خدا، یاد و ذکر او آغاز کرد و سلامت و موفقیت خود را در آن ماه از خداوند متعال طلب کرد. در همین زمینه اعمالی برای هر ماه، در کتب دعا نقل شده است که پیوند خلق با خالق را محکم می‌کند، یاد خدا را در خاطره‌ها زنده نگه می‌دارد، و انسان را در پناه قدرت لایزال او قرار می‌دهد؛ به یقین این توجه و دعا، سبب حل بسیاری از مشکلات و دفع بلا‌ها و آفات خواهد شد.
در بعضی از روایات درباره ماه ذی‌الحجه آمده است، شب‌های دهگانه‌ای که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب‌های دهه اول این ماه شریف است، و این سوگند به خاطر عظمت آن است.
خداوند در سوره حج (آیه 28) ضمن بیان فریضه بزرگ «حج» سخن از «ایام معلومات» گفته است که مومنان باید در آن به یاد خدا باشند. یکی از تفسیرهای معروف «ایام معلومات» که در روایات نیز آمده است، ده روز اول ذی‌الحجه است. بنابراین، هم شب‌های آن عزیز است و هم روزهای آن.
در حدیثی از رسول خدا (ص) می‌خوانیم که عبادت و کار نیک در هیچ ایامی به اندازه این ایام (ده روز اول ماه ذی‌الحجه) فضیلت ندارد.
افزون بر اینها، هم صدا شدن با زوار خانه خدا در این ماه، و یاد و خاطره مراسم با شکوه حج و معنویت و برکات آن، حال و هوای دیگری به انسان می‌دهد، مخصوصا برای کسانی که در سلک زوار سعادتمند خانه خدا قرار گرفته‌اند، یا با یاد و خاطره آن ها همراهند.
وجود دو «عید» مهم اسلامی عید قربان (عید اضحی) و عید غدیر (عید ولایت) و روز «عرفه» و خاطره دعای عجیب و بسیار گران‌بهای امام حسین (ع) در عرفات، شکوه و عظمت خاصی به این ماه بخشیده، و سزاوار است همه مومنان (مخصوصا جوانان پاک‌دل) از فضای آکنده از معنویت این ماه، غافل نشوند و در خودسازی و تهذیب نفس بکوشند که به پیشرفت‌های مهمی نائل می‌شوند.
اعمال ماه ذی‌الحجه:
اعمال این ماه بر دو قسم است:
اول اعمالی که مشترک است میان دهه اول، دوم اعمالی که مختص به ایام خاصی است.
اعمال مشترک دهه اول:
1ـ امام صادق (ع) می‌فرماید: پدرم حضرت امام باقر(ع) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذی‌الحجه، هر شب میان نماز مغرب و عشاء این دو رکعت نماز را ترک مکن، در هر رکعت سوره حمد و سوره قل هو الله را می خوانی، پس از آن این آیه (آیه 142 سوره اعراف) را می‌خوانی:
وَ وَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قَالَ مُوسَى لِأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ.
با موسى سى شب وعده کردیم،و آن را با ده شب دیگر کامل نمودیم،در نتیجه میقات پروردگارش به چهل شب اتمام یافت و موسى به برادرش هارون گفت:در میان قوم من جانشینم باش،و اصلاح کن،و راه اهل فساد را پیروى مکن.
اگر چنین کنی، در ثواب حاجیان، و اعمال حج آنها شریک می‌شوی.
2ـ روزه گرفتن در نه روز اول. در روایتی از امام موسی کاظم (ع) نقل شده است که هر کس نه روز اول ذی‌الحجه را روزه بدارد، خداوند 3ثواب روزه تمام عمر را برای او می‌نویسد.
3ـ ابوحمزه ثمالی از امام صادق (ع) نقل کرده است که آن حضرت، از روز اول تا عصر روز عرفه، پس از نماز صبح و قبل از نماز مغرب این دعا را می‌خواند:
اللَّهُمَّ هَذِهِ الْأَیَّامُ الَّتِی فَضَّلْتَهَا عَلَى الْأَیَّامِ وَ شَرَّفْتَهَا قَدْ بَلَّغْتَنِیهَا بِمَنِّکَ وَ رَحْمَتِکَ فَأَنْزِلْ عَلَیْنَا مِنْ بَرَکَاتِکَ وَ أَوْسِعْ عَلَیْنَا فِیهَا مِنْ نَعْمَائِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَهْدِیَنَا فِیهَا لِسَبِیلِ الْهُدَى وَ الْعَفَافِ وَ الْغِنَى وَ الْعَمَلِ فِیهَا بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَى اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا مَوْضِعَ کُلِّ شَکْوَى وَ یَا سَامِعَ کُلِّ نَجْوَى وَ یَا شَاهِدَ کُلِّ مَلَإٍ وَ یَا عَالِمَ کُلِّ خَفِیَّةٍ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَکْشِفَ عَنَّا فِیهَا الْبَلاءَ وَ تَسْتَجِیبَ لَنَا فِیهَا الدُّعَاءَ وَ تُقَوِّیَنَا فِیهَا وَ تُعِینَنَا وَ تُوَفِّقَنَا فِیهَا لِمَا تُحِبُّ رَبَّنَا وَ تَرْضَى وَ عَلَى مَا افْتَرَضْتَ عَلَیْنَا مِنْ طَاعَتِکَ وَ طَاعَةِ رَسُولِکَ وَ أَهْلِ وِلایَتِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ،
خدایا این روزها روزهایى است،که بر سایر روزها برترى و شرافت دادى و به لطف و رحمتت مرا به آنها رساندى، برکاتت را بر ما فرو فرست،و از نعمتهایت در این روزها بر ما وسعت ده.خدایا از تو مىخواهم بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى،و ما را در این روزها به راه هدایت و پاکدامنى و بىنیازى و عمل در آنها به آنچه مىپسندى و خشنود مىشود هدایت فرمایى،خدایا از تو درخواست مىکنم،اى جایگاه هر شکوایه،و اى شنواى هر رازونیاز،و اى حاضر در هر جمع،و اى داناى هر نهان،که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى،و در این روزها بلا را از ما برگردانى،و دعایمان را مستجاب گردانى،و نیرویمان دهى و یارىمان نمایى،و به آنچه اى پروردگار ما دوست دارى و خشنود مىشود موّفقمان بدارى،و بر امورى که از طاعتت و طاعت رسولت و اهل ولایتت بر ما واجب نمودى توفیقمان دهى.خدایا از تو درخواست مىکنم اى مهربانترین مهربانان،که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستى،
وَ أَنْ تَهَبَ لَنَا فِیهَا الرِّضَا إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ وَ لا تَحْرِمْنَا خَیْرَ مَا تُنْزِلُ فِیهَا مِنَ السَّمَاءِ وَ طَهِّرْنَا مِنَ الذُّنُوبِ یَا عَلامَ الْغُیُوبِ وَ أَوْجِبْ لَنَا فِیهَا دَارَ الْخُلُودِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لا تَتْرُکْ لَنَا فِیهَا ذَنْبا إِلا غَفَرْتَهُ وَ لا هَمّا إِلا فَرَّجْتَهُ وَ لا دَیْنا إِلا قَضَیْتَهُ وَ لا غَائِبا إِلا أَدَّیْتَهُ وَ لا حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِلا سَهَّلْتَهَا وَ یَسَّرْتَهَا إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ یَا عَالِمَ الْخَفِیَّاتِ یَا رَاحِمَ الْعَبَرَاتِ یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ یَا رَبَّ الْأَرَضِینَ وَ السَّمَاوَاتِ یَا مَنْ لا تَتَشَابَهُ عَلَیْهِ الْأَصْوَاتُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا فِیهَا مِنْ عُتَقَائِکَ وَ طُلَقَائِکَ مِنَ النَّارِ وَ الْفَائِزِینَ بِجَنَّتِکَ وَ النَّاجِینَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ وَ سَلَّمَ عَلَیهِم تَسلیماً.
و خشنودى خود را در این روزها به ما ارزانى کنى،که به یقین تو شنواى دعایى،و از خیرى که در این ایام از عالم بالا نازل مىکنى،ما را محروم مساز و از گناهان ما را پاک ساز، اى داناى نهانها،و در این روزها خانه جاودان را بر ما واجب گردان.خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست،و گناهى را براى ما باقى بگذار جز آنکه ببخشى،و نه اندوهى جز آنکه برطرف کنى،و نه بدهى جز انکه بپردازى،و نه غایبى جز انکه به ما برسانى،و نه حاجتى از حاجات دنیا و آخرت جز آنکه هموار و آسان نمایى،به یقین تو بر هرچیز توانایى.خدایا اى داناى نهان،اى رحمکننده به اشکهاى روان،اى اجابتکننده دعاها،اى پروردگار زمینها و آسمانها،اى آنکه صداها بر او اشتباه نشود،بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست،و ما را در این روزها از آزادشدگان و رهاگشتگان از اتش،و رسیدگان به بهشت،و از نجاتیافتگان قرار ده به مهربانىات اى مهربانترین مهربانان،و درود خدا بر آقایمان محمّد و همه اهل بیتش.
4ـ آن پنج دعایی را بخواند که به فرموده امام باقر (ع) خداوند آن را به وسیله جبرئیل برای حضرت عیسی (ع) هدیه فرستاد، تا در ایام این دهه، آنها را بخواند. آن پنج دعا چنین است:
(1) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (2) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ أَحَدا صَمَدا لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لا وَلَدا (3) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ أَحَدا صَمَدا لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا أَحَدٌ (4) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (5) حَسْبِیَ اللَّهُ وَ کَفَى سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ دَعَا لَیْسَ وَرَاءَ اللَّهِ مُنْتَهَى أَشْهَدُ لِلَّهِ بِمَا دَعَا وَ أَنَّهُ بَرِیءٌ مِمَّنْ تَبَرَّأَ وَ أَنَّ لِلَّهِ الْآخِرَةَ وَ الْأُولَى.
(1)گواهى مىدهم که معبودى جز خدا نیست،یگانه و بىشریک است،فرمانروایى و سپاس براى اوست،خیر تنها به دست اوست و او بر هرچیز تواناست(2)گواهى مىدهم معبودى جز خدا نیست،یگانه و بىشریک است،یکتا و بىنیاز است همسر و فرزندى نگرفته است.(3)گواهى مىدهم معبودى جز خدا نیست،یگانه و بىشریک است،یکتا و بىنیاز است نه زاده و نه زاییده شده است،و برایش هیچ همتایى نیست.(4)گواهى مىدهم معبودى جز خدا نیست،یگانه و بىشریک است، فرمانروایى و سپاس براى اوست،زنده مىکند و مىمیراند و اوست زندهاى که نمىمیرد،خیر تنها به دست اوست،و او بر هرچیز تواناست.(5)خدا مرا بس است و کفایت مىکند،خدا گوش فرا دهد براى آنکه او را بخواند،وراى خدا نهایتى نیست،گواهى مىدهم براى خدا به آنچه دعوت کرد،و خدا بیزار است از هرکه از او بیزاى جوید،و آخرت و دنیا از ان خداست.
سپس حضرت عیسی (ع) پاداش فراوانی را برای صد مرتبه خواندن این پنج دعا ذکر فرمود. مرحوم «علامه مجلسی» گفته است: اگر کسی هر روز هر یک از این پنج دعا را ده مرتبه بخواند( که در مدت ده روز هر کدام را صد مرتبه خوانده است) به روایت عمل کرده است. البته اگر هر روز هر دعایی را صد مرتبه بخواند بهتر است.
5ـ در هر روز، از این دهه، این تهلیلات (لااله‌الا الله‌ها) را که از امیرالمومنین نقل شده است بخواند و اگر روزی ده مرتبه بخواند بهتر است:
لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ اللَّیَالِی وَ الدُّهُورِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ أَمْوَاجِ الْبُحُورِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ رَحْمَتُهُ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الشَّوْکِ وَ الشَّجَرِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَ الْوَبَرِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الْحَجَرِ وَ الْمَدَرِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُیُونِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ فِی اللَّیْلِ إِذَا عَسْعَسَ وَ [فِی] الصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الرِّیَاحِ فِی الْبَرَارِی وَ الصُّخُورِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ مِنَ الْیَوْمِ إِلَى یَوْمِ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ.
معبودى جز خدا نیست به شمار شبها و روزگاران،معبودى جز خدا نیست به شمار امواج دریاها،معبودى جز خدا نیست،و رحمت او از آنچه گرد مىآورند بهتر است،معبودى جز خدا نیست،به شمار خارها و درختان،معبودى جز خدا نیست به شمار موها و کرکها،معبودى جز خدا نیست به شمار سنگها و کلوخها،معبودى جز خدا نیست به شمار بهمخوردن پلکها،معبودى جز خدا نیست در شب چون سیاهى بنماید و در صبح چون سپیدى سر برآورد،معبودى جز خدا نیست به شمار بادها در صحراها و کوهها،معبودى جز خدا نیست از امروز تا روز دمیده شدن در صور.
اعمال مختص روزها و شب‌های این ماه:
روز اول ماه: روز اول ماه ذی‌الحجه روز مبارکی است و برای آن اعمال چند نقل شده است:
1ـ روزه گرفتن. در روایتی از امام موسی بن جعفر (ع) نقل شده است که هر کس روز اول ماه ذی‌الحجه را روزه بگیردف خداوند برای وی پاداش عظیمی را می‌نویسد.
2ـ خواندن نماز حضرت فاطمه (ع). مرحوم «شیخ طوسی» فرموده است: مستحب است در این روز، نماز حضرت فاطمه (ع) را بخواند و این نماز چهار رکعت است (هر دو رکعت به یک سلام) و همانند نماز حضرت امیرالمومنین (ع) است در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و پنجاه مرتبه سوره قل هو الله را بخواند و بعد از سلام تسبیح حضرت فاطمه (ع) را بگوید، آنگاه بخواند:
سُبْحَانَ ذِی الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِیفِ سُبْحَانَ ذِی الْجَلالِ الْبَاذِخِ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ ذِی الْمُلْکِ الْفَاخِرِ الْقَدِیمِ سُبْحَانَ مَنْ یَرَى أَثَرَ النَّمْلَةِ فِی الصَّفَا سُبْحَانَ مَنْ یَرَى وَقْعَ الطَّیْرِ فِی الْهَوَاءِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لا هَکَذَا غَیْرُهُ
منزّه است آن دارى عزّت بلندمرتبه شریف،منزّه است آن داراى عظمت بسیار با شکوه بزرگ،منزّه است آن داراى فرمانروایى گرانمایه ازلى،منزّه است آنکه جاى پاى مورچه را بر سنگ صاف بیند،منزّه است آنکه چگونگى گذر پرنده را در هوا بیند،منزّه است آنکه او چنین است،و جز او چنین نیست.
3ـ نیم ساعت قبل از ظهر، دو رکعت نماز بگذارد و در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و ده مرتبه سوره «قل هو‌الله» و ده مرتبه آیه‌الکرسی و ده مرتبه سوره «انا انزلنا» را بخواند.
4ـ هر کس از ظالمی خوف داشته باشد در این روز بگوید:
« حَسْبِی حَسْبِی حَسْبِی مِنْ سُؤَالِی عِلْمُکَ بِحَالِی
مرا کافى است، مرا کافى است، مرا کافى است،آگاهى تو به حالم از درخواست من.» تا خداوند او را از شر آن ظالم حفظ کند.
روز هشتم ماه: روز هشتم ذی‌الحجه را "ترویه" می‌نامند و به روایت امام صادق(ع) روزه در آن، کفاره گناهان زیادی است.
تقویم این ماه:
اول ماه ذی‌الحجه: روز ولادت حضرت ابراهیم خلیل (ع)، پیامبر بزرگ و بت شکن و بنا کننده خانه کعبه است.
همچنین بنا بر نقل «شیخ طوسی» این روز، روز ازدواج امیر مومنان علی (ع) و حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا (س) (در سال دوم هجری ) است.
روز هفتم ماه ذی الحجه: وفات امام محمد باقر (ع) ( در سال 114) در چنین روزی واقع شده است.
روز هشتم ماه ذی‌الحجه: این روز را روز« ترویه» می‌نامند. «ترویه در لغت به معنای سیراب کردن، و آب ذخیره نمودن است». در سابق که در عرفات آب نبود، حجاج روز هشتم آب برای وقوف در عرفات در روز نهم از مکه با خود می‌برند
روز نهم ذی الحجه: روز عرفه است که روزی بسیار با فضیلت است و حاجیان آن روز را در صحرای عرفات به یاد خدا هستند، همچنین این روز مصادف است با سال روز شهادت حضرت مسلم‌بن عقیل (ع) در شهر کوفه ( در سال 60 هجری قمری).
روز دهم ماه ذی‌الحجه: روز عید قربان است که از اعیاد مهم اسلامی است و از اعمال این روز خواندن دعای ندبه و غسل کردن و خواندن نماز عید قربان می باشد.
روز پانزدهم ماه ذی‌الحجه: در چنین روزی میلاد مسعود حضرت امام علی النقی (ع) در سال 212 هجری قمری واقع شده است.
روز هیجدهم ماه ذی الحجه: روز عید سعید غدیر، عید ولایت و امامت، از اعیاد مهم اسلامی است. آن روز پیامبر گرامی اسلام (ص) به فرمان خداوند، علی (ع) را به امامت و جانشینی خود منصوب کرد. این واقعه در سال دهم هجری در سرزمین «خم» نزدیکی مکه کنار غدیر (برکه آبی) واقع شد. و لذا آن را عید «غدیر خم» می‌نامند. مرحوم «علامه امینی» در کتاب شریف «الغدیر» که در 11 جلد نوشته شده است، روایات فراوانی را از طریق اهل سنت راجع به جریان غدیر خم، نقل می‌کند که جای تردیدی برای هیچ فرد با انصافی باقی نمی‌گذارد و از اعمال این روز خواندن زیارت امیر المومنین و غسل کردن می باشد.
روز بیست و چهارم ماه ذی الحجه: روز «مباهله» است، روزی است که رسول خدا (ص) با نصارای نجران «مباهله» کرد، و پیش از آن که مباهله صورت گیرد مسیحیان نجران، پشیمان شده و از مباهله صرف نظر کردند. این جریان در سال دهم هجری واقع شده است. ( داستان آن را در ذیل اعمال روز مباهله شرح خواهیم داد).
همچنین در این روز حضرت امیرالمومنین علی (ع) در حال رکوع انگشتر خود را به سائل داد و آیه (انما ولیکم الله و رسوله) در همین رابطه نازل شد.
روز بیست و پنجم ماه ذی الحجه: روز نزول سوره «هل اتی» است. پس از آن که حضرت علی (ع) حضرت فاطمه (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و جناب فضه، برای ادای نذر خویش که برای شفای امام حسن و امام حسین (ع) کرده بودند، سه روز روزه گرفتند و در روز اول غذای افطار خود را به مسکین دادند و با آب افطار کردند و در روز دوم به یتیم و روز سوم به اسیر دادند این سوره در مدح آنان نازل شد. در کشور عزیز ما ایران این روز به روز اکرام خانواده نامگذاری شده است.
اعمال مشترک اول هر ماه:
1ـ هنگام رؤیت هلال دعایی را که در «صحیفه سجادیه» آمده است بخواند که بسیار پرمعناست:
أَیُّهَا الْخَلْقُ الْمُطِیعُ الدَّائِبُ السَّرِیعُ الْمُتَرَدِّدُ فِی مَنَازِلِ التَّقْدِیرِ الْمُتَصَرِّفُ فِی فَلَکِ التَّدْبِیرِ آمَنْتُ بِمَنْ نَوَّرَ بِکَ الظُّلَمَ وَ أَوْضَحَ بِکَ الْبُهَمَ وَ جَعَلَکَ آیَةً مِنْ آیَاتِ مُلْکِهِ وَ عَلامَةً مِنْ عَلامَاتِ سُلْطَانِهِ فَحَدَّ بِکَ الزَّمَانَ وَ امْتَهَنَکَ بِالْکَمَالِ وَ النُّقْصَانِ وَ الطُّلُوعِ وَ الْأُفُولِ وَ الْإِنَارَةِ وَ الْکُسُوفِ فِی کُلِّ ذَلِکَ أَنْتَ لَهُ مُطِیعٌ وَ إِلَى إِرَادَتِهِ سَرِیعٌ سُبْحَانَهُ مَا أَعْجَبَ مَا دَبَّرَ مِنْ أَمْرِکَ وَ أَلْطَفَ مَا صَنَعَ فِی شَأْنِکَ جَعَلَکَ مِفْتَاحَ شَهْرٍ حَادِثٍ لِأَمْرٍ حَادِثٍ فَأَسْأَلُ اللَّهَ رَبِّی وَ رَبَّکَ وَ خَالِقِی وَ خَالِقَکَ وَ مُقَدِّرِی وَ مُقَدِّرَکَ وَ مُصَوِّرِی وَ مُصَوِّرَکَ ،
اى آفریده فرمانبردار،رونده کوشا و شتابان،رفتوآمدکننده در منزلگاههاى معیّن،اى متصرف در چرخ گردان تدبیر،ایمان آوردم به آن کس که با تو تاریکیها را روشن کرد،و آنچه را که به سختى مىتوان یافت آشکار ساخت و تو را نشانهاى از نشانههاى چیرگى،و علامتى از علائم قدرت خود قرار داد،پس زمان را به تو محدود ساخت،و گاهى تو را به نقص و گاهى به کمال،و وقتى به طلوع،و زمانى به غروب،و حالتى پر نور،و حالتى گرفته،مسخّر خویش نمود،تو در تمام این حالات مسّخر اویى،و به سوى ارادهاش شتابانى،منزّه است او چه عجیب است تدبیرى که در حق تو به کار برده،و چه دقیق است آنچه درباره تو انجام داده،تو را کلید ماهى تو براى کارهایى نو ساخته،پس از پروردگار که پروردگار منوتوست،و آفریننده منوتوست،و مهار مقدّرات منو تو در کف قدرت اوست،و صورتگر من و توست،
أَنْ یُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ یَجْعَلَکَ هِلالَ بَرَکَةٍ لا تَمْحَقُهَا الْأَیَّامُ وَ طَهَارَةٍ لا تُدَنِّسُهَا الْآثَامُ هِلالَ أَمْنٍ مِنَ الْآفَاتِ وَ سَلامَةٍ مِنَ السَّیِّئَاتِ هِلالَ سَعْدٍ لا نَحْسَ فِیهِ وَ یُمْنٍ لا نَکَدَ مَعَهُ وَ یُسْرٍ لا یُمَازِجُهُ عُسْرٌ وَ خَیْرٍ لا یَشُوبُهُ شَرٌّ هِلالَ أَمْنٍ وَ إِیمَانٍ وَ نِعْمَةٍ وَ إِحْسَانٍ وَ سَلامَةٍ وَ إِسْلامٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَرْضَى مَنْ طَلَعَ عَلَیْهِ،
مىخواهم که بر محمّد و خاندانش درود فرستد،و تو را ماه برکتى قرار دهد،که گذشت روزگاران آن را از بین نبرد و ماه پاکى که گناهان آن را آلوده نگرداند،هلال ایمنى از آفات،و سلامتى از زشتیها،هلال خوش طالعى برکنار از بد یمنى،و مبارکى بدون گرفتارى و آسایش بدون دشوارى و خیر بدون شرّ،هلال ایمنى و امان،و نعمت و احسان و سلامت و اسلام،خدایا بر محمّد و خاندانش درود فرست،و ما را از پسندیدهترین کسانى قرار ده که این ماه بر آنان طلوع کرده،
وَ أَزْکَى مَنْ نَظَرَ إِلَیْهِ وَ أَسْعَدَ مَنْ تَعَبَّدَ لَکَ فِیهِ وَ وَفِّقْنَا اللَّهُمَّ فِیهِ لِلطَّاعَةِ وَ التَّوْبَةِ وَ اعْصِمْنَا فِیهِ مِنَ الْآثَامِ وَ الْحَوْبَةِ وَ أَوْزِعْنَا فِیهِ شُکْرَ النِّعْمَةِ وَ أَلْبِسْنَا فِیهِ جُنَنَ الْعَافِیَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَیْنَا بِاسْتِکْمَالِ طَاعَتِکَ فِیهِ الْمِنَّةَ إِنَّکَ أَنْتَ الْمَنَّانُ الْحَمِیدُ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ وَ اجْعَلْ لَنَا فِیهِ عَوْنا مِنْکَ عَلَى مَا نَدَبْتَنَا إِلَیْهِ مِنْ مُفْتَرَضِ طَاعَتِکَ وَ تَقَبَّلْهَا إِنَّکَ الْأَکْرَمُ مِنْ کُلِّ کَرِیمٍ وَ الْأَرْحَمُ مِنْ کُلِّ رَحِیمٍ آمِینَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ
و پاکیزهترین کسانىکه به آنها نظر نموده،و خوشبختترین کسانىکه در آن به بندگى تو گردن نهادهاند،و ما را در این ماه توفیق توبه عنایت کن،و از گناه حفظ فرما،و از انجام نافرمانىات بازدار،و اداى شکر نعمتت را به ما ارزانى کن،و لباسهاى عافیت را بر ما بپوشان،و به سبب انجام طاعت کامل، نعمتت را در این ماه بر ما تمام کن،زیرا که تو بس بخشنده ستودهاى،و درود خدا بر محمّد و خاندان پاکش،و براى ما از جانب خود در این ماه مددى برسان،بر انجام آنچه ما را به آن خواندهاى از اطاعت واجبت،و آن را بپذیر،همانا تو کریمتر از هر کریمى،و مهربانتر از هر مهربانى،آمین آمین اى پروردگار جهانیان.
2ـ خواندن هفت بار سوره «حمد».
3ـ خواندن نماز اول ماه در روز اول، و آن دو رکعت است، در رکعت اول بعد از «حمد»، سی مرتبه «قل هو الله احد» می‌خواند( به عدد روزهای ماه) و در رکعت دوم سی مرتبه «انا انزلنا»، و بعد از نماز صدقه‌ای در راه خدا می‌دهد؛ ( و اگر مستحقی حاضر نیست، برای او کنار بگذارد) در بعضی از روایات اسلامی آمده است، هر کس چنین کند، سلامت خود را در آن ماه از خداوند متعال گرفته است.
در بعضی از احادیث آمده است:بعد از نماز، این دعا را ( که پرمعنا و پربرکت و مشتمل بر آیات گرانبها و مناسبی از قرآن مجید است) بخواند:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ مَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا کَاشِفَ لَهُ إِلا هُوَ وَ إِنْ یُرِدْکَ بِخَیْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ یُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْرا مَا شَاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْدا وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوَارِثِینَ
به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانىاش همیشگى است،هیچ جنبندهاى در زمین نیست،مگر اینکه روزى او بر خدا است و قرارگاه و امانگاهش را خدا مىداند،همه اینها در کتابى روشن است.به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانىاش همیشگى است،اگر خدا به تو زیانى رساند،جز او کسى برطرفکننده آن نیست،و اگر خیرى را براى تو بخواهد،فضل او را بازگردانندهاى نیست،آن را به هرکس از بندگانش بخواهد مىرساند،و او آمرزنده و مهربان است.به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانىاش همیشگى است،خدا به زودى پس از دشوارى آسانى قرار مىدهد،آنچه خدا خواست همان شود،نیرویى نیست مگر به خدا،خدا ما را بس است و نیکو کارگشایى است،کارم را به خدا وامىگذارم که خدا بیناى به بندگان است،معبودى جز تو نیست،من از ستمکاران بودم،پروردگارا من به آنچه از خیر برایم فرود آرى نیازمندم،پروردگارا مرا تنها مگذار،که تو بهترین وارثانى.
4ـ از اموری که بر آن تأکید شده است، سه روز روزه گرفتن درهر ماه است. مرحوم «علامه مجلسی» در «زاد المعاد» می‌گوید: مطابق مشهور ، این سه روز،پنجشنبه اول ماه و پنجشنبه آخر ماه و چهارشنبه اول از دهه وسط ماه است.
سنت است که همه ماه شعبان را روزه بدارد و در ده ماه دیگر، سه روز آن را، روزه بگیرد. و اگر این سنت از او فوت شد، قضای آن را بجای آورد و حتی اگر در تابستان انجام آن دشوار باشد، در زمستان قضا نماید.
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: « کسی که این سه روز را روزه می‌گیرد، مراقب باشد, با کسی جدال و تند خویی نکند و اگر نسبت به او خسارتی شد، درگذرد. و اگر در این ایام روزه باشد و به منزل برادر مومنی رفت و از او خواسته شد که افطار کند، اجابت دعوت مومن و افطار کردن، هفتاد برابر برتر است از روزه داشتن».
به هر حال سه روز روزه گرفتن در هر ماه ( به نحوی که گذشت) پاداش فراوانی دارد و مورد تأکید قرار گرفته است