تاریخ نگارش : شانزدهم آبان 1393

عدالت و مسؤولیت انسان
محسن صادقی

اگر عدالت را به معنای "اعطای حق به ذی حق" در نظر بگیریم، لازم است نگاه خود به موضوع حق و منشأ آن را مشخص نماییم. با مراجعه به قران در می یابیم که حق و مسؤولیت، دو روی یک سکه هستند.
کلید واژه : عدل، اشاعره، مسؤولیت، اختیار

در مورد جایگاه عدالت در هستی و این که خداوند، انسان را چگونه آفریده، یک دیدگاه این است که اصولاً انسان حقی نداشته است که اکنون بر اساس آن حق، مطالبۀ عدالت کند. این نگاه عرفانی اشعری، قائل به ادارۀ دنیا نیست چرا که معتقد است دنیا تماماً حول محور مشیت خالص الهی گردیده و هیچ آزادی انتخابی برای انسان¬ها قابل تصور نمی¬باشد.
در نقد این دیدگاه اختصاراً به آیات صریح قرآن کریم مبنی بر مسؤولیت انسان در حیات دنیوی او اشاره می¬شود. آیات متعددی در قرآن کریم بیانگر مسؤولیت انسان و پاسخگو بودن او در قبال اعمال فردی و جمعی اوست. «فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلینَ» (بقره: 6) و «وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً» (اسراء: 36)
خداوند متعال از انسان می¬خواهد که بر اساس حق عمل کند و در روز قیامت نیز حساب و کتاب افراد بر پایۀ رفتار ارادی است که در دنیا انجام داده¬اند و فرستادن پیامبران الهی نیز اتمام حجتی است که خداوند متعال برای نشان دادن راه درست و غلط به انسان¬ها به انجام رسانده است. «رُسُلاً مُبَشِّرینَ وَ مُنْذِرینَ لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَ کانَ اللَّهُ عَزیزاً حَکیماً» (نساء: 165)