تاریخ نگارش : سيزدهم خرداد 1390
از عذاب قبر در امان باشید
ابراهیم چراغی
(و به یاد آور) هنگامى که ما از پیامبران پیمان گرفتیم، و (همچنین) از تو و از نوح و ابراهیم و موسى و عیسى فرزند مریم، و از همهى آنان پیمانى استوار گرفتیم (که در اداى مسئولیّت و دعوت کوتاهى نکنند)
ناشر : گروه فرهنگی مذهبی کربلا
احزاب، چهارمین سوره است که بعد از آل عمران در مدینه نازل گردید ، از لحاظ ترتیب نزول، سوره نود و در ترتیب فعلى قرآن مجید ، سوره سى و سوم مىباشد ، این سوره هفتاد و سه آیه دارد .
این جنگ از آن جهت که توسط گروههاى مختلف برنامهریزى شد ، جنگ احزاب ، و از آن جهت که مسلمانان براى دفاع از خود ، خندق کندند ، به معروف شد .
یهودیان مدینه ، مشرکان مکّه و منافقان پنهان در میان مسلمانان ، در سال پنجم هجرى براى جنگ با مسلمین متّحد شدند و پیامبر و یارانش در برابر هجوم آنان ، در اطراف مدینه خندق کندند.
در مجموع ، هفده آیه از این سوره دربارهى جنگ احزاب است و چون در آیات 20 و 22 ، سه بار کلمهى احزاب به کار رفته ، لذا این سوره ، «احزاب» نام گرفته است .
علاوه بر جنگ احزاب ، مسائلى در مورد ظهار و طلاق جاهلى ، احکام پسرخواندگى ، موضوع حجاب و توجّه به معاد در این سوره مطرح شده است .
*فضیلت سوره احزاب
در حدیثى از پیامبر گرامى اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) مىخوانیم :
« من قرء سورة الاحزاب و علمها اهله ... اعطى الامان من عذاب القبر : کسى که سوره احزاب را تلاوت کند و به خانواده خود تعلیم دهد ، از عذاب قبر در امان خواهد بود .» (مجمع البیان ، جلد 8 ، صفحه 334)
و از امام صادق (ع) نقل شده که فرمودند : « من کان کثیر القراءة لسورة الاحزاب کان یوم القیامة فى جوار محمد (صلی الله علیه وآله وسلم) و آله و ازواجه : کسى که سوره احزاب را بسیار تلاوت کند در قیامت در جوار پیامبر و خاندان او خواهد بود .» (مجمع البیان ، جلد 8 ، صفحه 334)
البته کراراً گفتهایم این گونه فضائل و افتخارات ، تنها به تلاوت بى روح و عارى از هر نوع اندیشه و عمل به دست نمىآید ، تلاوتى لازم است که مبدء اندیشه گردد و اندیشهاى که افق فکر انسان را چنان روشن سازد که پرتوش در اعمال او ظاهر گردد .
کسى که سوره احزاب را تلاوت کند و به خانواده خود تعلیم دهد، از عذاب قبر در امان خواهد بود
*محتواى سوره احزاب
این سوره یکى از پربارترین سورههاى قرآن مجید است ، و مسائل متنوع و بسیار مهمى را در زمینه اصول و فروع اسلام تعقیب مىکند .
بحثهایى را که در این سوره آمده است مىتوان به هفت بخش تقسیم کرد:
بخش اول- سرآغاز سوره است که پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) را به اطاعت خداوند و ترک تبعیت از کافران و پیشنهادهاى منافقان دعوت مىکند ، و به او اطمینان مىدهد که در برابر کارشکنیهاى آنها از وى حمایت خواهد فرمود .
بخش دوم- به پارهاى از خرافات زمان جاهلیت مانند مسأله" ظهار" که آن را وسیله طلاق و جدایى زن و مرد از هم مىدانستند ، و همچنین مسأله پسرخواندگى (تبنى) اشاره کرده و قلم بطلان بر آنها مىکشد ، و پیوندهاى خویشاوندى را در پیوندهاى واقعى و طبیعى منحصر مىسازد .
بخش سوم- که مهمترین بخش این سوره است مربوط به جنگ احزاب و حوادث تکان دهنده آن ، پیروزى اعجاز آمیز مسلمین بر کفار ، و کارشکنیها و بهانهجوئیهاى گوناگونو پیمانشکنى آنان مىباشد ، و در این زمینه دستورهاى جامع و جالبى بیان شده است .
بخش چهارم- مربوط به همسران پیامبر است که باید در همه چیز الگو و اسوه براى زنان مسلمان باشند ، و در این زمینه دستورات مهمى به آنها مىدهد .
بخش پنجم- به داستان" زینب" دختر" جحش" که روزى همسر پسر خوانده پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلم) " زید" بود و از او جدا شد ، و به فرمان خدا با پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) ازدواج کرد و دستاویزى براى منافقان گشت . قرآن در این زمینه پاسخ کافى به بهانهجویان مىدهد .
بخش ششم- از مسأله حجاب سخن مىگوید که با بخشهاى گذشته نیز رابطه نزدیک دارد و همه زنان با ایمان را به رعایت این دستور اسلامى توصیه مىکند .
بخش هفتم- که آخرین بخش را تشکیل مىدهد ، اشارهاى به مسأله مهم" معاد" دارد ، و راه نجات در آن عرصه عظیم و همچنین مسأله امانت دارى بزرگ انسان یعنى مسأله تعهد و تکلیف و مسئولیت او را شرح مىدهد .
*پیمان محکم الهى
«وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهِیمَ وَ مُوسى وَ عِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ مِیثاقاً غَلِیظاً ؛ (و به یاد آور) هنگامى که ما از پیامبران پیمان گرفتیم، و (همچنین) از تو و از نوح و ابراهیم و موسى و عیسى فرزند مریم، و از همهى آنان پیمانى استوار گرفتیم (که در اداى مسئولیّت و دعوت کوتاهى نکنند). »(احزاب ، آیه 7)
از میان پیامبران، پنج نفر اولوا العزم یعنى داراى کتاب و شریعت بوده و از جایگاه خاصّى نزد خداوند برخوردار بودهاند ، این آیه از آنان به خصوص نام برده است .
البتّه از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) قبل از بقیه نام برده شده است ، که این خود دالّ بر عظمتى دیگر دارد ، (بحارالانوار، ج 5 ، ص 236) چنان که از مادر حضرت عیسى نام برده شده که بیانگر موقعیّت ویژه حضرت مریم و تولّد معجزهآساى آن حضرتمی باشد ..
از آنجا که در آیات گذشته اختیارات وسیع و گسترده پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) تحت عنوان" النَّبِیُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ " بیان شد ، آیه مورد بحث وظائف سنگین پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) و سائر پیامبران بزرگ را بیان مىکند ، زیرا مىدانیم همواره اختیارات توأم با مسئولیتها است ، و هر جا " حقى" وجود دارد " تکلیفى" در مقابل آن نیز هست که این دو هرگز از هم جدا نمىشوند ، بنا بر این اگر پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) حق وسیعى دارد ، تکلیف و مسئولیت سنگینى نیز در برابر آن قرار داده شده است .
(و به یاد آور) هنگامى که ما از پیامبران پیمان گرفتیم، و (همچنین) از تو و از نوح و ابراهیم و موسى و عیسى فرزند مریم، و از همهى آنان پیمانى استوار گرفتیم (که در اداى مسئولیّت و دعوت کوتاهى نکنند)
پیامهایی از آیه:
1ـ براى آماده سازى روحى و تربیتى، آشنایى با تاریخ و سنّتهاى الهى لازم است. (اگر ما از تو میثاق مىگیریم ، سنّت و برنامهى ما این است که از همهى انبیاء پیمان گرفتهایم.) ؛ «أَخَذْنا مِنَ النَّبِیِّینَ»
2ـ اگر پیامبر اولى بر مردم است، مسئولیّت و پیمان سختى نیز بر عهدهى اوست؛ «أَخَذْنا ... مِیثاقَهُمْ وَ مِنْکَ»، به عبارتی هر کس مقام برترى دارد، وظیفهاش سختتر است.(خداوند از همهى انبیا میثاق گرفت ولى از پیامبران اولوالعزم، میثاقی دشوارترگرفته است.) ؛ «مِیثاقاً غَلِیظاً»