تاریخ نگارش : بیست و ششم اسفند 1390
آرایش و آراستگی در قرآن
حاجیه تقی زاده فانید
هر آینه در آسمان برجهایى آفریدیم و براى بینندگانشان بیاراستیم
کلید واژه : آرایش و آراستگی در قرآن
اگر منظور از آراستگی، طهارت و پاکیزگی باشد، به جهت اصرار و سفارش‌های زیاد اسلام در این خصوص، جایگاه رفیع آن در اندیشه اسلامی بر کسی پوشیده نیست. در شان این مقام همین بس که پاکیزگی را علامت ایمان معرفی کرده‌اند.(النظافة من الایمان) لذا داشتن ظاهری نامرتب و زشت، از سوی هر کسی که باشد، ضعف ایمان و ضعف فهم دینی را به ذهن خطور می‌دهد.
اگر هم از آراستگی، آرایش و زینت را اراده کرده باشیم؛ باز هم نظر اسلام مثبت است دین ما آرایش و زینت را در معنای خاص آن نیز مجاز و بلکه پسندیده و موجب ثواب می‌داند و آن را هماهنگی با نظام خلقتی می‌داند که خداوند در تمام ابعاد، آن را زینت داده است. در قرآن به برخی از این زینتها، اشاره شده است:
«وَ لَقَدْ جَعَلْنا فِی السَّماءِ بُرُوجاً وَ زَیَّنَّاها لِلنَّاظِرِین: و هر آینه در آسمان برجهایى آفریدیم و براى بینندگانشان بیاراستیم.» (الحجر،16)
«إِنَّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزِینَةٍ الْکَواکِب؛ همانا ما آسمان دنیا را به زیور ستارگان آراستیم.(صافات،6)
زینت و اسباب آرایش انسان نیز آفریده شده و به همراه نعمت سلیقه در اختیار او قرار گرفته است. لذا اگر چه داشتن چهره‌ای زیبا و مطابق میل هر کسی از اختیار خودش خارج است، اما آرایش و زینت، نعمتی است که خداوند آن را در اختیار همگان قرار داده است.
اما همواره افراط و تفریط ها و کج فهمی‌ها در این خصوص نیز چون بسیاری از مسائل دینی دیگر مشکل ساز بوده است؛ بگونه‌ای که عده‌ای دینداری را با بی سلیقگی و زشتی در هم می‌آمیزند و با هر چیزی که موجب زیبایی شود با کراهت برخورد می‌کنند و صدها دلیل می‌تراشند تا مردم را از زینتهای دنیوی منع سازند. گاهی دیده می‌شود که با مدلهای جدید و زیبا در لباس و موی سر و ... شدیدا مخالفت می‌کنند اما بعد از سالها که این مدلها قدیمی شد خود از آن استفاده می‌کنند. البته مدپرستی غلط و موجب تخطئه سلیقه و از بین رفتن حق انتخاب می‌شود. اما نوآوری در زینت و زیبایی تا آنجایی که موجب مفسده و ارتکاب گناه و ترویج مد نباشد، مجاز است .
قران کریم خطاب به کسانی که می‌خواهند زیور و زینتهای دنیوی را عامل گناه و بی دینی معرفی کنند، می‌فرماید :
«قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللهِ الَّتِی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذِینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا خالِصَةً یَوْمَ الْقِیامَةِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ»؛ بگو: چه کسى زینتهاى خدا را که براى بندگان خود آفریده حرام کرده و از صرف رزق حلال و پاکیزه منع کرده؟ بگو: این نعمتها در دنیا براى اهل ایمان است و خالص اینها (یعنى لذات کامل بدون الم، و نیکوتر از اینها) در آخرت براى آنان خواهد بود. ما آیات خود را براى اهل دانش چنین مفصل و روشن بیان مىکنیم. (اعراف ،32؛ ترجمه الهی قمشه‌ای)
با وجود آن که تنها شهادت قرآن در مورد بیان دیدگاه الهی کافی است؛ اما قرآن به صرف خبر اکتفا نمی‌کند و استدلال می‌کند به این که اگر این امور، بد بود، خدا نمىآفرید، و اکنون که براى استفاده بندگانش آفریده است چگونه ممکن است آنها را تحریم کند؟(تفسیر نمونه، ج6، ص147) ممکن است در برخورد با این استدلال برخی بگویند پس چرا استفاده از برخی نعمتها حرام شده است؟ حقیقت این است که استفاده عادلانه از هیچ نعمتی حرام نشده است. آنچه حرام و گناه است بی عدالتی است. در حدیثی از حضرت علی(علیه‌السلام) می‌خوانیم که عدالت به معنای قرار دادن هر چیزی در جای خودش است. مثلا عدالت درباره نعمت الکل، آنست که در مصارف پزشکی - درمانی و صنعتی استفاده شود نه در شرب و تفریحات انسانی .
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) خود همواره آراسته بود و به آراستگی امر می‌فرمود. آن حضرت آراستگی را چه در بعد نظافت همچون مداومت بر مسواک، استحمام، گرفتن ناخنها و شانه زدن موی سر... و چه در بعد آرایش همچون رنگ کردن موی سر و محاسن، سرمه کشیدن در چشم، پوشیدن لباس سفید و استعمال عطر و ... رعایت می‌نمود
بدیهی است که عدالت در خصوص زینتها و زیورهای دنیوی نیز این است که در آرایش و زیبایی بکار گرفته شود. وقتی می‌گوییم زینت؛ پس اقرار کرده‌ایم که این چیزها لوازم زیبایی‌بخش هستند لذا چنانچه استفاده‌های مفید دیگری نیز برای آنها فرض شود باز هم جنبه زینت‌بخشی، اولویت اول آنها و به عدالت و ثواب نزدیکتر است .
آرایش و آراستگی در سیره پیامبر اکرم
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) خود همواره آراسته بود و به آراستگی امر می‌فرمود. آن حضرت آراستگی را چه در بعد نظافت همچون مداومت بر مسواک، استحمام، گرفتن ناخنها و شانه زدن موی سر... و چه در بعد آرایش همچون رنگ کردن موی سر و محاسن، سرمه کشیدن در چشم، پوشیدن لباس سفید و استعمال عطر و ... رعایت می‌نمود. در حدیث است که هرگاه قصد خروج از خانه یا پذیرفتن کسی را داشت، موی سر خود را شانه میزد، سر و وضع خود را مرتب میکرد، خویشتن را می‌آراست و برای آنکه تصویر خود را ببیند، در ظرف آبی مینگریست. وقتی سبب این کار را میپرسیدند، می‌فرمود: «اِنَّ اللهَ تَعالی یُحِبُّ مِنْ عَبْدِهِ إِذا خَرَجَ إِلی إخْوانِهِ أَنْ یَتَهَیّاَ لَهُمْ وَ یَتَجَمَّلَ»(محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمة، حمید رضا شیخی، قم، دارالحدیث، 1377، چاپ اول، ج2، ص774. و سنن النبی ج1)
خداوند متعال دوست دارد که بندهاش چون به سوى برادران خود بیرون می‌رود خود را براى آنها بیاراید و زیبا سازد. از برخی روایات برمی‌آید که تحمل ژولیدگی و سر و وضع نامناسب اصحاب را نیز نداشت انتقاداتی که در این زمینه در اخبار هست، سندی بر این مدعاست .
امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) نیز که خود در غایت زهد و ساده زیستی بود، هرگز سهل‌انگاری در آراستگی و آراسته بودن را روا نمی‌دانست. روایتی از آن حضرت نقل شده که نشان می‌دهد رفاقت و صمیمیت و خویشاوندی نباید باعث کوتاهی در این امر شود. آن حضرت فرمود:
«لِیتَزَینَ اَحَدُکُم لأَخیهِ الْمُسْلِمِ کما یتَزَینَ لِلْغَریبِ الَّذی یحِبُّ أَنْ یراه فی احسن الهَیئة.»(مجلسی محمد باقر؛ بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج10، ص 91)
هر یک از شما براى برادرى که به دیدنتان می‌آید خود را بیارائید چنانکه براى بیگانهاى که مایلید در بهترین قیافه شما را ببیند، زینت مىکنید.
عدالت در آرایش
اما بدان جهت که هر چیزی محدودیتهای منطقی و ضروری دارد و برخی مصلحتها برخی آزادی‌ها را محدود می‌کنند، باید در این مورد نیز همچون هزاران مورد دیگر رعایت حد و مرزها و شئونات لازم را نمود. مثلا اگرچه مردان هم می‌توانند از آرایش و زینتهای موجود بهره بگیرند اما از هر آرایشی که موجب شباهت ایشان به زنان بشود، نهی شده‌اند.
پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله) مردانى را که خود را به زنان شبیه و زنانى را که خود را به مردان شبیه مىکنند، لعن فرموده است.(خصال، ترجمه جعفرى، ج2، 403، هفتاد و سه ویژگى در آداب زنان و فرق میان احکام آنان و احکام مردان، ص،401 )
ضمنا نباید فراموش کرد که آرایش یکی از شئون اجتماعی انسان است. بنابراین نباید بیشترین وقت و انرژی افراد صرف آن شود که اثرات روانی بدی بدنبال خواهد داشت و موجب ضعف قوای عقلانی و شخصیت و وقار شخص می‌گردد. افراط در آرایش و زینت، یکی از امراض روانی است که بسیاری از زنان را مبتلا کرده و شخصیت و برخی صفات برجسته انسانی را در ایشان ضعیف کرده است. بگونه‌ای که ممکن است زنی در تمام طول روز توان فکری و جسمی خود را به وضعیت ظاهری خود و نظر و برداشت دیگران راجع به ظاهر خود مشغول سازد و به این صورت خود و کسانی را که موجب تحریک و گناهشان گشته است را به تباهی بکشاند. قرآن با اشاره به این مطلب می‌فرماید: أَوَ مَنْ یُنَشَّؤُا فِی الْحِلْیَةِ وَ هُوَ فِی الْخِصامِ غَیْرُ مُبِینٍ؛ آیا کسى که در زر و زیور پرورده مىشود [دختر] که در جدل هم ناتوان است [شایستهى نسبت دادن به فرزندی خداوند است؟]
بنابر این با وجود آن که مطلق آرایش برای زنان پسندیده است از آرایش زنان در معرض نامحرمان شدیدا نهی شده اما در مقابل برای آرایش زن در حضور همسر بسیار سفارش شده است. زن مؤمنه که شوهر دارد باید که هر چه بتواند آرایش نفس بجا آورد و لباس نیکو بپوشد، و زینت بر خویشتن کند، و عطر و بوى خوش بکار برد.
گروه دین و اندیشه تبیان